Przewlekła chorba nerek (PChN) to zespół chorobowy powstały w wyniku trwałego uszkodzenia lub zmniejszenia liczby czynnych nefronów, które są niszczone przez różnorodne procesy chorobowe zachodzące w miąższu nerek. Do najczętszych przyczyn zaliczamy: cukrzycową chorobę nerek, nefropatię nadciśnieniową, kłębuszkowe zapalenie nerek, wielotorbielowate zapalenie nerek, ostrą niewydolność nerek i nefropatię niedokrwienną.
Prawidłowo funkcjonujące nerki, w organizmie pełnią przede wszystkim funkcję wydzielniczo-regulującą: regulują ciśnienie krwi, regulują równowagę wodno – elektrolitową, (sód, potas, fosforany), regulują metabolizm wapnia i fosforu, wydzielają produkty przemiany materii (mocznik, kwas moczowy, kreatyninę, inne związki azotowe), aktywują witaminę D, produkują erytropoetynę, która niezbędna jest w procesie powstawania czerwonych krwinek, eliminują i detoksykują leki i toksyny, regulują procesy metaboliczne – glukoneogenezę (proces powstawania glukozy) oraz metabolizm tłuszczów i hormonów.
Zaburzenie pracy tego organu, skutkuje więc rozchwianiem pracy całego organizmu, co wiąże się z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi.
Co sprzyja przewlekłej chorobie nerek?
- Cukrzyca
- Wysokie ciśnienie krwi
- Inne choroby nerek
- Powtarzające się infekcje dróg moczowych
- Otyłość – zła dieta
- Nawracające odwodnienie
- Zatrucie toksynami środowiskowymi, chemikaliami, ciężkimi metami, lekami
Uszkodzenie nerek zwykle przebiega powoli, często bezobjawowo, wręcz skrycie, a nieleczone doprowadza do całkowitej niewydolności nerek.
Jakie symptomy mogą sugerować chorobę nerek?
Częste nudności i wymioty, brak apetytu, słabość, zadyszka, zaburzenia snu, zmniejszone zdolności umysłowe, skurcze mięśni, obrzęk stóp, nóg, kostek, a czasem twarzy, częste swędzenie skóry, ból w klatce piersiowej, nadciśnienie.
Stosując odpowiednią dietę możemy spowolnić postęp choroby i odsunąć w czasie konieczność dializy. Podstawą diety w PChN jest kontrola zawartości w diecie białka, sodu, fosforu oraz potasu.
Białko
W przewlekłej chorobie nerek zalecana jest dieta o normalnej (zgodnej z normami) ilości kalorii i ograniczonej podaży białka. Ilość białka ustala się indywidualnie w zależności od stopnia wydolności nerek. Ograniczenia dietetyczne są tym większe, im mniejsza jest wartość współczynnika przesączania kłębuszkowego (GFR). Podaż białka może wahać się od 0,6 g do 0,8 g na kilogram masy ciała. U chorych dializowanych podaż powinna być większa, ze względu na utraty białka z płynem dializacyjnym, wówczas podaż powinna wynosić 1-1,2 g/kg n.mc/ d. Stosowane są też diety o niższej podaży białka uzupełnione ketoanalogami aminokwasów, są to związki, które strukturalnie odpowiadają aminokwasom, jednak w swojej budowie pozbawione są atomów azotu, którego nadmiar sprzyja zwiększeniu poziomu mocznika w surowicy krwi. Oznacza to konieczność kontroli spożycia produktów bogatych w białko, takich jak mleko, produkty mleczne, mięso, wędliny, ryby, drób, jaja i produkty zbożowe. Białka zawarte w żywności charakteryzują się różną wartością odżywczą, która zależy między innymi od ilości i rodzaju wchodzących w ich skład aminokwasów. Przynajmniej połowa zalecanego pacjentom białka powinna pochodzić z produktów zwierzęcych, ponieważ ma ono wyższą wartość biologiczną niż białka roślinne.
Tłuszcze i węglowodany
Aby białko nie było wykorzystywane na cele energetyczne trzeba pamiętać o wystarczającej ilości kalorii pochodzących z tłuszczów i węglowodanów. Najlepsze tłuszcze to oleje roślinne. Źródła kwasów tłuszczowych z rodziny n-3 to olej lniany, tłuste ryby (łosoś, tuńczyk, pstrąg tęczowy, śledź), olej rzepakowy, olej z orzechów włoskich i olej sojowy. Źródła kwasów tłuszczowych z rodziny n-6 to oleje słonecznikowy, kukurydziany, sojowy, z pestek winogron i arachidowy. Z kolei źródło węglowodanów powinny stanowić produkty bogate w skrobię i błonnik pokarmowy, które wchłaniają się powoli i wolniej podnoszą stężenie glukozy we krwi. Przy niskiej podaży białka, aby zapewnić prawidłową kaloryczność diety należy włączyć produkty skrobiowe (niskobiałkowe), które zawierają niewiele białka i jednocześnie duże ilości węglowodanów.
Ograniczenie spożycia fosforu
Zdrowe nerki wydalają z organizmu ok. 70% fosforu. W PChN dochodzi do retencji fosforu (fosfor, który miał być wydalony, z powrotem „wraca” do organizmu), w efekcie taki stan, przy nadmiernej podaży fosforu z dietą, może doprowadzić do nadczynności wtórnej przytarczyc, wypłukania wapnia z kości oraz niedoboru witaminy D3. Produkty szczególnie bogate w fosfor to: podroby, ryby i konserwy rybne, żółtko jaja, mleko i produkty mleczne (zwłaszcza sery żółte), wędliny, nasiona i orzechy, nasiona roślin strączkowych, napoje typu cola i czekolada. Fosfor obecny jest też w suszonych owocach, płatkach zbożowych, soczewicy, łuskanym grochu.
Kontrola spożycia potasu
U niektórych pacjentów konieczne jest ograniczenie podaży potasu w diecie. W tym celu ogranicza się podaż produktów, które są bogate w ten pierwiastek, czy też stosuje się odpowiednią obróbkę kulinarną, poprzez moczenie, odlewanie wywarów oraz gotowanie warzyw w dużej ilości wody. Głównym źródłem potasu w diecie są warzywa, owoce (świeże i suszone), soki owocowe i warzywne, orzechy, produkty zbożowe pełnoziarniste, kasza gryczana, morele, nektarynki, owoce cytrusowe, suszone śliwki, banany, kiwi, awokado, marchew, pomidory, ziemniaki, dynia, brokuły, warzywa liściaste, a także niektóre przyprawy: suszona nać pietruszki, estragon, bazylia, papryka w proszku.
Produkty, które można wykorzystać, bo zawierają mniejsze ilości potasu to: jaja, ryż, cebula, sery żółte, żurawina, brzoskwinie, ananasy, marchew, kalafior, seler, ogórki.
Kontrola spożycia sodu
Ilość sodu w diecie pacjenta jest ustalana indywidualne. Spożycie zbyt dużych ilości sodu może powodować zatrzymanie wody w organizmie i powstanie obrzęków. Bogata w sód jest żywność przetworzona przemysłowo wędliny, konserwy, koncentraty zup, sery żółte, słone przekąski… Zaleca się by podaż soli nie przekraczała 5-6 g/ dobę, a więc zaprzestania dosalania potraw.
Kontrola wapnia
Hipokalcemia (niski poziom wapnia), jest dość częstym zjawiskiem u chorych z PChN, zwłaszcza w tych zaawansowanych stadiach choroby. Jedną z przyczyn niedoboru tego minerału jest zaburzenie jego wchłaniania w przewodzie pokarmowym, z powodu niedoboru witaminy D3, ponadto niedobór ten może pojawić się na skutek restrykcji dietetycznych, gdyż dieta uboga w białko i fosfor jest również uboga w wapń. Zaleca się, by w IV i V st. PChN dieta zawierała 1200-1600 mg wapnia/ dobę, dlatego zaleca się spożywanie serów twarogowych i pleśniowych, jednakże osoby zażywające leki wiążące fosforany nie powinny spożywać wraz z dietą nie więcej niż 1000 mg wapnia/dzień.
Magnez
Wraz z rozwojem choroby, zmniejsza się zdolność nerek do usuwania magnezu, dlatego w zaawansowanej chorobie należy kontrolować poziom tego pierwiastka, gdyż może rozwinąć się hipermagnezemia (wysoki poziom magnezu), żeby tego uniknąć należy spożywać do 200-300 mg/dzień magnezu. U pacjentów dializowanych w diecie powinno się ograniczyć podaż produktów bogatych w magnez takich jak: kukurydza, buraki, kakao, soja, orzechy, groch, czekolada, pomidory, pietruszka.
Cynk
Pierwiastek ten jest katalizatorem enzymów, które biorą udział w sprawnym funkcjonowaniu układu odpornościowego. W PChN, na skutek zmniejszonego poboru w diecie, jak również utraty tego pierwiastka w czasie dializ, może dojść do obniżenia jego poziomu we krwi. Zaleca się wówczas zwiększenie jego spożycia wraz z produktami będącymi jego źródłem w ilości 10-15 mg/ dzień.
Warto pamiętać, że nie istnieje dieta nerkowa, uniwersalna dla wszystkich chorych. W każdym przypadku dieta powinna być dostosowana do stopnia upośledzenia czynności nerek oraz opracowana przez dietetyka, indywidualnie na podstawie objawów klinicznych i wyników testów laboratoryjnych.
Tekst opracowała: Dorota Tuńska, dr inż. Danuta Gajewska
Zakład Dietetyki, Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
Bibliografia:
Chudek, P. Dąbrowski, M. Olszanecka- Glininowicz. Żywienie w przewlekłej chorobie nerek. Via Medica 2011, 229-237
Barker, A. Payne. Dietetyka i żywienie kliniczne. Wyd. ElsevierUrban&Partner. Wrocław 2011, str. 193-209
Brymora A., Flisinska M., Johnson R.J.,Goszka G., Stefanska A., Manitius J.:Low-fructose diet lowersbloodpressureaninflammation in patientswithchronickidneydisease. Nephrol. Dial.Transplant. 2011; May 25
Tomford R.C., Karlinsky M.L., BuddingtonB., Alfrey A.C. Effect of thyroparathyroidectomy and parathyroidectomyonrenalfunction and the nephriticsyndromein rat nephrotoxic serum nephritis.J. Clin. Invest. 1981; 68: 655–664.
Slatopolsky E., Weerts C., NorwoodK.iwsp. Long-term effects of calciumcarbonate and 2.5 mEq/liter calciumdialysate on mineralmetabolism. KidneyInt. 1989; 36: 897–903.
Rutkowski B., Małgorzewicz S., Łysiak–Szydłowska W., Grupa Ekspertow: Stanowisko dotyczące rozpoznawania oraz postępowania w przypadku niedożywienia dorosłych chorych z przewlekłą chorobą nerek. Forum Nefrol.2010; 3: 138–142
G, Sicuso C. Subjectiveglobalassesement of nutrition in dialysispatients. NephrolDial Transplant. 1993;19; 593-602
