Nowotwory męskich narządów płciowych, takie jak rak prostaty i rak jądra, stanowią istotne zagrożenie zdrowia mężczyzn na całym świecie. Jednak wokół tych chorób krążą liczne mity, które nie tylko utrudniają świadomość społeczeństwa, ale także wpływają na podejmowanie decyzji zdrowotnych. Prześwietlmy kilka z tych mitów i zweryfikujmy, czy mają one jakiekolwiek oparcie w faktach.
Męskie nowotwory – to mnie nie dotyczy – MIT #1
Nowotwór prostaty jest drugim co do częstości występowania nowotworem wśród mężczyzn. Co roku diagnozę słyszy 15-20 tys. Polaków. Rak jądra dotyka przede wszystkim chłopców i młodych mężczyzn oraz stanowi blisko 25% zachorowań na nowotwory w tej grupie. Według prognoz w najbliższych latach możemy spodziewać się wzrostu liczby zachorowań na raka prostaty i raka jądra. Już teraz zachorowalność na nowotwory męskie wzrasta o ok. 5% rocznie. Niestety, wizyta u urologa z powodu dolegliwości lub dla kontroli stanu zdrowia, oznaczenie stężenia PSA (swoistego antygenu sterczowego) i samobadanie jąder to dla wielu mężczyzn nadal temat tabu.
Rak prostaty dotyczy tylko seniorów – MIT #2
Prawdopodobieństwo zachorowania na raka prostaty wzrasta wraz z wiekiem. Choć nowotwór gruczołu krokowego diagnozowany jest najczęściej u mężczyzn w wieku 65-80 lat, zdarza się jednak, że występuje u młodszych panów, nawet poniżej 40 roku życia. W im niższym wieku choroba zostanie zdiagnozowana, tym agresywniejszy jest jej przebieg, dlatego tak kluczowe jest wykrycie nowotworu na wczesnym etapie. Do rozwoju raka prostaty w młodszym wieku w dużej mierze predestynują odziedziczone czynniki genetyczne.
Rak prostaty jest wyłącznie chorobą dziedziczną – MIT #3
Rak prostaty w ok. 9% przypadków ma podłoże genetyczne. Odziedziczenie predyspozycji genetycznych skutkuje wcześniejszym rozwinięciem choroby oraz agresywniejszym jej przebiegiem.
Przyczyną wystąpienia raka prostaty o podłożu genetycznym mogą być warianty patogenne (mutacje) w kilkunastu różnych genach. Za najbardziej istotne mutacje uważane są zmiany w genach BRCA1 i BRCA2 i choć kojarzą się one głównie z rakiem piersi, ich nosicielami mogą być również mężczyźni. Wystąpienie BRCA-zależnego raka piersi u matki zwiększa ryzyko BRCA-zależnego raka prostaty u jej synów o blisko 20%, a rozpoznanie BRCA-zależnego raka prostaty u ojca lub brata zwiększa ryzyko wystąpienia choroby co najmniej 2-krotnie– Ze zwiększonym ryzykiem raka prostaty związane są również mutacje m.in. w takich genach jak: ATM, CHEK2, PALB2, CDK12, MLH1 i NBN.
Predyspozycje genetyczne nie są równoznaczne z zachorowaniem na raka prostaty. Na występowanie raka gruczołu krokowego mają także wpływ inne czynniki, takie jak: wiek, styl życia, pochodzenie etniczne, obszar zamieszkania i nawyki żywieniowe. Połączenie predyspozycji genetycznych z innymi czynnikami znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia raka gruczołu krokowego. Poznanie tych czynników, a następnie ich modyfikacja lub całkowite wyeliminowanie może w dużym stopniu wpłynąć na zachorowanie.
Na raka jądra nie można zachorować w młodym wieku – MIT #4
Nowotwory jądra najczęściej występują u nastolatków i młodych mężczyzn, którzy diagnozę słyszą już w wieku 15-40 lat. Rak jądra wykrywany jest u blisko 800 mężczyzn w Polsce rocznie i stanowi ok. 1% wszystkich nowotworów złośliwych występujących u mężczyzn.
Głównym czynnikiem odpowiadającym za wystąpienie raka jądra jest niezstąpienie jądra do moszny i pozostanie w jamie brzusznej, tzw. wnętrostwo. Z kolei, predyspozycje genetyczne, zwiększają nawet sześciokrotnie ryzyko zachorowania u mężczyzn, których krewni pierwszego stopnia chorowali na raka jądra.
Samobadanie i dotykanie jąder zwiększają szansę na zachorowanie – MIT #5
Samobadanie jąder to jedno z najważniejszych badań profilaktycznych, które mężczyźni mogą wykonać samodzielnie. Regularnie wykonywane może pomóc w wykryciu nowotworu we wczesnym stadium. Jest to o tyle ważne, ponieważ pierwsze objawy rozwijającego się nowotworu mogą być mało zauważalne i często bagatelizowane przez mężczyznę.
Podczas samobadania należy zwrócić uwagę, czy nie są wyczuwalne żadne niepokojące zgrubienia, guzki ani zmiana konsystencji jądra na twardszą, a także czy kształt i wielkość jąder nie uległy zmianie od poprzedniego badania. Każda zaobserwowana nieprawidłowość powinna zostać skonsultowana z lekarzem.
Rak jądra oznacza wyrok – MIT #6
Wykrycie choroby w jej wczesnym stadium przyczynia się do zwiększenia szans na skuteczne prowadzenie terapii. W rodzinach, w których występują predyspozycje do zachorowania na nowotwory, olbrzymią rolę w profilaktyce przeciwnowotworowej odkrywają badania genetyczne. Pacjenci, którzy znajdują się w grupie ryzyka, mogą sprawdzić, czy odziedziczyli po przodkach wadliwe geny, predysponujące do zachorowania na konkretny nowotwór. Gdy poznają wyniki badań, mogą w świadomy sposób dbać o swoje zdrowie.
Rak jądra wykryty nawet, gdy występują już przerzuty, jest chorobą dającą ogromne szanse na wyleczenie. Ale im wcześniej rozpocznie się leczenie, tym te szanse są większe. Poznanie rodzaju histopatologicznego guza oraz szybkie wdrożenie leczenia ukierunkowanego na konkretny typ nowotworu jest kluczowe dla dobrego rokowania.
Męskie nowotwory można szybko i łatwo rozpoznać po dolegliwościach bólowych – MIT #7
Nowotwory męskie mogą rozwijać się długo i nie wykazywać charakterystycznych objawów, a ich pojawienie się może świadczyć o zaawansowanym stanie. Pierwszymi objawami raka prostaty są problemy z oddawaniem moczu – muszą chodzić częściej do toalety, mają także uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza. Najczęstszym objawem raka jądra jest niebolesne powiększenie jądra, jak również niebolesna masa, której nie można oddzielić od jądra.
Dolegliwości bólowe w nowotworach męskich mogą pojawić się we wczesnym stadium choroby, jednak najczęściej są objawem rozwiniętej już choroby czy obecności i lokalizacji przerzutów, m.in. do kości lub innych organów.
Badania genetyczne zwiększają ryzyko nowotworów – MIT #8
Badania genetyczne w onkologii pozwalają na wczesne zdiagnozowanie choroby, poznanie podtypu nowotworu, a także zastosowanie odpowiedniej profilaktyki. Personalizacja leczenia onkologicznego umożliwia zindywidualizowanie postępowania terapeutycznego w oparciu o wynik badania genetycznego. To wykorzystanie nowoczesnych metod diagnostyki molekularnej w celu dopasowania odpowiedniego leku we właściwej dawce do konkretnej jednostki chorobowej. Dziś dzięki rozwojowi genetyki wiemy, że jeden nowotwór może mieć kilka podtypów molekularnych, a każdy z nich wymaga innego podejścia i leczenia. Skuteczna terapia przeciw nowotworowi wymaga stosowania leku skierowanego przeciwko komórce z określoną zmianą genetyczną.
Diagnoza rak prostaty oznacza agresywne leczenie – MIT #9
W przypadku podejrzenia wczesnego stadium wolno rosnącego raka prostaty często stosowana jest metoda aktywnego nadzoru. Polega na obserwacji i regularnym monitorowaniu stanu zdrowia mężczyzny bez wdrażania leczenia inwazyjnego – usunięcia gruczołu krokowego lub radioterapii – jednocześnie nie ryzykując rozwoju choroby do zaawansowanego stadium z przerzutami. Metoda aktywnego nadzoru może zostać zasugerowana pacjentowi, gdy ryzyko operacji, radioterapii lub terapii hormonalnej przewyższa korzyści płynące z inwazyjnych metod leczenia. Wymaga jednak dobrej współpracy na linii lekarz-pacjent i regularnej kontroli, badań przesiewowych, oceny PSA, rezonansu magnetycznego oraz ponownych biopsji.
Operacja męskich nowotworów oznacza impotencję – MIT #10
Pierwszym etapem leczenia raka jądra we wszystkich stopniach zaawansowania jest usunięcie jądra (orchidektomia). Wykonuje się go jednostronnie, tylko po stronie guza. Orchidektomia nie wpływa znacząco na zdolności seksualne. Może jednak nieznacznie obniżyć libido, ponieważ jądra odpowiedzialne są również za produkcję testosteronu – męskiego hormonu płciowego.
W przypadku raka prostaty wykonuje się tzw. prostatektomię radykalną, czyli zabieg operacyjny polegający na usunięciu guza wraz z pęcherzykami nasiennymi oraz węzłami chłonnymi. Zachowanie sprawności seksualnej zależy od metody przeprowadzenia zabiegu oraz wielkości guza, dlatego tak ważne jest wykrycie nowotworu we wczesnym stadium.
Należy podkreślić znaczenie regularnych badań profilaktycznych i konsultacji z lekarzem. Pierwsza wizyta u urologa wymaga skierowania od lekarza POZ. Wizyta kontrolna powinna odbyć się ok. 50 roku życia lub wcześniej, jeżeli występują obciążenia rodzinne. O dalszym toku wizyt decyduje lekarz na podstawie wyników badań. Taka świadoma postawa może pomóc wykryć niepokojące zmiany na wczesnym etapie, kiedy podjęte leczenie przyniesie najlepsze efekty i pomoże zachować mężczyznom dobrą jakość życia.
Materiał prasowy
Konsultacja merytoryczna:
dr n. med. Andrzej Tysarowski, kierownik Zakładu Diagnostyki Genetycznej i Molekularnej Nowotworów Narodowego Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie Państwowy Instytut Badawczy
dr hab. n. med. Paweł Wiechno, prof. Narodowego Instytutu Onkologii – Państwowego Instytutu w Warszawie, kierownik Oddziału Zachowawczego Kliniki Nowotworów Układu Moczowego
