Najnowszy raport Światowej Organizacji Zdrowia nie pozostawia złudzeń – zaburzenia psychiczne dotyczą już ponad miliarda osób na świecie, a do 2030 roku liczba ta może wzrosnąć o ponad 20 proc., jeśli nie zostaną podjęte zdecydowane działania. W Polsce problemy ze zdrowiem psychicznym ma około 25 proc. społeczeństwa, czyli blisko 8 milionów osób. Tymczasem na jednego psychiatrę przypada średnio 6500 pacjentów. Czy remedium na kryzys może być psychiatria środowiskowa?
Psychiatria środowiskowa – model przyszłości?
W Polsce od 2018 roku trwa pilotaż Centrów Zdrowia Psychicznego, oparty na modelu psychiatrii środowiskowej uznawanej przez WHO za przyszłość leczenia zaburzeń psychicznych. Koncepcja ta ma swoje korzenie w XIII-wiecznej belgijskiej miejscowości Geel, gdzie osoby z zaburzeniami psychicznymi mieszkali w rodzinach, funkcjonując jako ich pełnoprawni członkowie. Po Belgii, model szybko zaadaptowały Włochy, a następnie kolejne kraje Europy.
Psychiatria środowiskowa zakłada ograniczanie dużych szpitali psychiatrycznych na rzecz lokalnych ośrodków, opieki dziennej i wsparcia udzielanego jak najbliżej miejsca zamieszkania pacjenta. Taki sposób leczenia zmniejsza stygmatyzację i pozwala objąć pomocą osoby we wczesnym stadium zaburzeń, zanim dojdzie do kryzysu. Choć model ten sukcesywnie wdrażany jest w Polsce, nakłady na psychiatrię wciąż są jednymi z najniższych w Europie. Obecnie stanowią 4,5 proc. budżetu ochrony zdrowia, podczas gdy średnia unijna to 6–7 proc. Eksperci Kongresu Zdrowia Psychicznego wskazują, że do 2031 roku wskaźnik ten musi wzrosnąć do co najmniej 7 proc., jeśli system ma stać się wydolny.
Pierwsze polskie kompendium psychiatrii środowiskowej
W rosnącym kryzysie opieki psychiatrycznej szczególne znaczenie ma edukacja i standaryzacja wiedzy specjalistów. We wrześniu ukazała się książka „Psychiatria Środowiskowa” pod redakcją prof. Andrzeja Cechnickiego i prof. Jacka Wciórki – pierwsza tak obszerna publikacja polskich autorów poświęcona tej dziedzinie. Stanowi kompleksowy przewodnik dla lekarzy, terapeutów, samorządowców, osób pracujących w ochronie zdrowia psychicznego, a także samych pacjentów i ich rodzin.
– Uznaliśmy, że to właściwy moment, by zebrać wiedzę, doświadczenia i wyniki badań dotyczących psychiatrii środowiskowej. Chcemy, by publikacja stała się źródłem refleksji, inspiracji i zmian, szczególnie w sytuacji, w której decyzje publiczne często pomijają głos środowisk bezpośrednio zaangażowanych w system – podkreślają autorzy.
W rekomendacji do książki prof. Bogdan de Barbaro zauważa, że psychiatria nie może być postrzegana wyłącznie jako nauka medyczna, ponieważ jest głęboko zakorzeniona w antropologii, socjologii, psychologii i polityce społecznej. „Czasy unieważniania osób z zaburzeniami psychicznymi odeszły do historii. Fundamentem nowego podejścia jest troska, szacunek i budowanie dobrej wspólnoty” – pisze.
Kryzys psychiatrii dziecięcej
Jednym z najbardziej alarmujących obszarów jest psychiatria dziecięca. Według danych z 2024 roku aż 630 tys. dzieci w Polsce wymaga specjalistycznej pomocy psychologicznej lub psychiatrycznej, z czego 70 proc. nie otrzymuje jej wcale. W ubiegłym roku 843 nieletnich próbowało odebrać sobie życie, co może być tylko wierzchołkiem góry lodowej.
Wzrasta także liczba diagnoz zaburzeń takich jak ADHD, spektrum autyzmu, lęki czy depresje. Niestety system jest niewydolny – brakuje specjalistów, brakuje miejsc, a diagnoza jest złożona i czasochłonna. Odpowiedzią na lukę edukacyjną ma być m.in. wydana przez PZWL książka „Neuropsychiatria dziecięca. Przypadki kliniczne”, przedstawiająca krok po kroku realne historie małych pacjentów – od objawów, przez diagnostykę, po terapię i pracę z rodziną.
OCD – wciąż niedoceniany problem
Około 1–2 proc. Polaków zmaga się z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnym. Pierwsze objawy występują najczęściej przed 20. rokiem życia, a ich rozpoznanie bywa opóźnione a średni czas oczekiwania na diagnozę wynosi aż 9 lat. Mają charakter przewlekły i dotykają około 1–2 proc. populacji w Polsce, co oznacza nawet 750 tysięcy osób.
OCD związane jest z występowaniem obsesji, niepokoju, gonitwy myśli, a w efekcie zachowań kompulsyjnych, które mają zniwelować te objawy. Znacząco utrudnia to funkcjonowanie i może wpływać na każdy obszar życia tj. zawodowy i prywatny, prowadząc m.in. do izolacji, obniżonej samooceny, a także zaburzeń psychosomatycznych.
Skąd czerpać o nich wiedzę i jak je leczyć?
O OCD i skutecznych metodach leczenia pisze w swojej najnowszej książce „Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. „Od syndromologii do leczenia” dr Maciej Żerdziński – psychiatra z ponad 30-letnim doświadczeniem klinicznym.
Publikacja zwraca uwagę nie tylko na skalę problemu, lecz także na konieczność zmiany podejścia terapeutycznego, diagnostycznego i edukacyjnego. Ciekawym elementem książki są modelowe studia przypadków tworzone z wykorzystaniem sztucznej inteligencji, uwzględniające funkcjonowanie całych systemów rodzinnych.
PZWL – od 80 lat wspiera rozwój polskiej psychiatrii
Wydawnictwo PZWL, najstarsze polskie wydawnictwo lekarskie, od dekad wspiera rozwój wiedzy medycznej, w tym psychiatrii. Oprócz wspomnianych publikacji ma w swoim portfolio m.in. „Psychiatria. Kompendium” pod redakcją prof. Dominiki Dudek, obejmujące 874 strony najaktualniejszej wiedzy przygotowanej przez 24 wybitnych autorów.
Wydawnictwo angażuje się również w rozwój kompetencji specjalistów poprzez szkolenia, warsztaty i udział w wydarzeniach naukowych, m.in. podczas nadchodzącego XIX Międzynarodowego Kongresu Psychiatria Medforum „Psychiatria Cyfrowej Rzeczywistości: Nowe Technologie, Nowe Zaburzenia”, który odbędzie się 12 grudnia.
Czy psychiatria środowiskowa ma szansę stać się realnym przełomem dla pacjentów i systemu opieki psychicznej? Coraz więcej ekspertów twierdzi, że to jedyna droga, by zatrzymać narastający kryzys – pod warunkiem, że państwo i społeczeństwo podejmą odważne decyzje, a niezbędne zmiany będą wdrażane nie tylko w deklaracjach, lecz przede wszystkim w praktyce.
Materiał prasowy
