Kakao, od wieków uważane za „pokarm bogów”, zajmuje szczególne miejsce zarówno w kulturze, jak i w medycynie dawnych cywilizacji. Majowie i Aztekowie wierzyli, że drzewo kakaowe zostało podarowane ludziom przez boga Quetzalcoatla, a napój z jego ziaren – „tsocolatl”, czyli „gorzka woda” – był eliksirem siły, wytrzymałości i długowieczności. Spożywali go wojownicy, kapłani i władcy, traktując jak napój o niemal magicznych właściwościach.
Dziś, dzięki licznym badaniom, wiemy, że wiele z tych przekonań było zaskakująco trafnych. Kakao należy do najbogatszych naturalnych źródeł polifenoli, flawonoli, minerałów i związków biologicznie aktywnych, a jego regularne spożycie wspiera serce, mózg, metabolizm i odporność.
Skąd bierze się kakao? Od ziarna do aromatycznego proszku
Czekoladę i proszek kakaowy uzyskuje się z nasion kakaowca właściwego (Theobroma cacao L.), drzewa rosnącego w lasach tropikalnych Ameryki Środkowej i Południowej. Kakaowiec osiąga około 12 metrów wysokości, wytwarza ok. 50 dużych owoców rocznie. Każdy owoc zawiera 20–60 nasion otoczonych słodkim miąższem.
Ziarna przechodzą wieloetapowy proces: fermentacji, suszenia, prażenia, mielenia i tłoczenia. To właśnie podczas prażenia powstaje nawet 400 związków aromatycznych, odpowiadających za głęboki, charakterystyczny smak prawdziwego kakao.
Wartość odżywcza kakao – jeden z najbogatszych produktów roślinnych
Prawdziwe kakao to produkt o niezwykle wysokiej gęstości odżywczej. Zawiera ponad 300 związków bioaktywnych, w tym:
Polifenole: 10–20% suchej masy (flawanole, katechiny, procyjanidyny)
Alkaloidy: teobromina i kofeina
Kwasy tłuszczowe: oleinowy, stearynowy, palmitynowy
Aminokwasy: tryptofan, serotonina, tyramina
Minerały: magnez, potas, żelazo, fosfor, cynk
Witaminy: głównie grupa B
| Składnik | Ilość w 100 g kakao |
|---|---|
| Kalorie | 228 kcal |
| Białko | 19,6 g |
| Tłuszcz | 13,7 g |
| Błonnik | 37 g |
| Potas | 1524 mg |
| Magnez | 499 mg |
Kakao naturalne ma niski indeks glikemiczny (IG = 20), dzięki czemu nadaje się dla osób dbających o insulinowrażliwość.
Właściwości zdrowotne kakao – fakty potwierdzone badaniami
Polifenole, przede wszystkim flawanole, takie jak epikatechina i katechina wykazują :
• Silne działanie antyoksydacyjne -redukują poziom reaktywnych form tlenu, zwiększają odporność na stres oksydacyjny.
• poprawiają biodostępność tlenku azotu, co wspiera rozszerzanie naczyń krwionośnych,
• sprzyjają obniżaniu ciśnienia tętniczego,
• wykazują działanie przeciwzapalne.
• spowalniają starzenie komórek,
• obniżają markery stanu zapalnego (np. hsCRP),
To główny mechanizm, dzięki któremu kakao wspiera zdrowie całego organizmu.
Zdrowy metabolizm i ochrona przed cukrzycą
Flawonole kakaowe:
• zwiększają wrażliwość insulinową,
• spowalniają wchłanianie glukozy w jelicie,
• redukują insulinooporność.
Długoterminowe spożycie kakao może zmniejszać ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2.
Wsparcie układu sercowo-naczyniowego
Kakao poprawia:
• elastyczność naczyń,
• rozszerzanie naczyń poprzez zwiększenie NO,
• profil lipidowy (↓ LDL, ↑ HDL),
• ciśnienie tętnicze,
• krzepliwość krwi.
Indianie Kuna, którzy spożywają kakao codziennie, mają jedne z najniższych wskaźników nadciśnienia na świecie. Wysoka zawartość polifenoli sprawia, że kakao znajduje się wśród najbogatszych naturalnych źródeł antyoksydantów, a jego regularne spożywanie może pełnić istotną funkcję w profilaktyce chorób układu krążenia.
Wspomaganie kontroli masy ciała
Zawarte w kakao teobromina i kofeina: podnoszą termogenezę, przyspieszają spalanie tłuszczów,
pomagają ograniczyć apetyt.
Wpływ na układ nerwowy i samopoczucie
Kakao zawiera substancje oddziałujące na neuroprzekaźniki oraz funkcjonowanie mózgu. Należą do nich:
teobromina – łagodnie stymulujący alkaloid, wpływający na czujność i koncentrację, poprawia funkcje mózgu
tryptofan – prekursor serotoniny, neuroprzekaźnika regulującego nastrój,
fenyloetyloamina – z– tzw. „cząsteczka zakochania”, związek uczestniczący w mechanizmach nagrody,
anandamid – lipidowy neuromodulator, określany jako „cząsteczka przyjemności”.
Flawonoidy kakao: poprawiają przepływ krwi w mózgu, wspierają neurogenezę, usprawniają komunikację między synapsami.
Mechanizmy te mogą wyjaśniać obserwowane w badaniach umiarkowane działanie poprawiające nastrój oraz redukujące stres. Zwiększona pod wpływem flawanoli perfuzja mózgowa może natomiast sprzyjać lepszym funkcjom poznawczym. Lepsza pamięć i koncentracja.
Wsparcie płodności
Kakao: poprawia funkcję śródbłonka (ważną dla erekcji), chroni gamety przed stresem oksydacyjnym,
dostarcza cynku i magnezu niezbędnych do produkcji hormonów płciowych.
Wzmocnienie odporności
Polifenole modulują układ immunologiczny, zwiększają produkcję cytokin, chronią DNA i hamują namnażanie niektórych patogenów.
Ochrona zębów
Teobromina wzmacnia szkliwo skuteczniej niż fluor, a taniny utrudniają bakteriom kolonizację jamy ustnej.
Długowieczność
Regularne spożywanie prawdziwego kakao:
• redukuje przewlekły stan zapalny,
• poprawia funkcje mózgu,
• wspiera krążenie,
• chroni przed stresem oksydacyjnym.
Jakie kakao wybrać?
Aby maksymalizować korzyści zdrowotne, zaleca się wybór kakao:
• surowego, niealkalizowanego,
• pochodzącego z ekologicznych upraw,
• bez dodatku cukru i tłuszczów utwardzonych,
• przygotowanego w temperaturze nieprzekraczającej 70–80°C, aby ograniczyć degradację polifenoli.
Czekolady mleczne czy słodzone napoje kakaowe, z dużą ilością cukru i tłuszczu, nie wykazują takich właściwości zdrowotnych jak kakao naturalne. Należy unikać: proszków instant, mieszanek smakowych, produktów „dla dzieci” (często ponad 70% cukru).
Kakao ceremonialne – produkt o minimalnym stopniu przetworzenia
W ostatnich latach rośnie zainteresowanie kakao ceremonialnym, otrzymywanym z ziaren minimalnie przetworzonych, niepoddawanych alkalizacji ani intensywnej obróbce termicznej. Taki produkt zachowuje większą zawartość naturalnych tłuszczów, polifenoli i substancji aromatycznych. Z naukowego punktu widzenia oznacza to wyższą biodostępność składników aktywnych w porównaniu z powszechnie dostępnym kakao alkalizowanym, które traci część wartości odżywczych.
Zastosowanie kakao w kuchni
Kakao świetnie nadaje się do: owsianek i jaglanek, smoothie i koktajli, domowej gorzkiej czekolady,
zdrowych ciast i deserów, brownie z fasoli lub batata, naleśników, omletów, kulek mocy i batonów.
Idealnie komponuje się z cynamonem, wanilią, kardamonem, chili czy pomarańczą.
Podsumowanie
Kakao to znacznie więcej niż składnik czekolady. To jedno z najcenniejszych naturalnych źródeł polifenoli, minerałów i substancji wspierających zdrowie. Regularne spożycie dobrej jakości, niesłodzonego kakao może: poprawiać zdrowie serca, wspierać mózg i pamięć, redukować stan zapalny, wzmacniać odporność, poprawiać nastrój, obniżać ryzyko insulinooporności, wspierać długowieczność.
To napój, który łączy przyjemność z troską o ciało i umysł. Jedna filiżanka dziennie może wystarczyć, by odczuć moc „pokarmu bogów”, który od tysięcy lat dodaje ludziom energii i poprawia samopoczucie.
Opracowanie: Kinga Tuńska
.
