Cholesterol nie boli. Nie daje żadnych objawów, nie ostrzega. A jednak to właśnie on – niepozorny związek tłuszczowy obecny w każdej komórce naszego ciała – jest jednym z głównych sprawców zawałów serca i udarów mózgu. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) choroby układu krążenia odpowiadają za blisko 18 milionów zgonów rocznie na świecie, z czego znaczną część można byłoby zapobiec dzięki wczesnemu wykrywaniu i kontroli poziomu cholesterolu.
W Polsce problem ten dotyczy aż 60 procent dorosłych – czyli niemal dwóch na trzech z nas ma poziom cholesterolu wyższy od zalecanego. Co gorsza, ponad połowa z tych osób nie ma o tym pojęcia. O podwyższonym cholesterolu dowiadują się dopiero wtedy, gdy dojdzie do zawału, udaru lub innego incydentu sercowo-naczyniowego.
Dlatego decyzja Ministerstwa Zdrowia o wprowadzeniu od maja 2025 roku badania poziomu cholesterolu do bilansu sześciolatka może okazać się jednym z najważniejszych kroków profilaktycznych ostatnich lat.
Nowe badanie w bilansie sześciolatka – mały test, wielka szansa
Od wiosny 2025 r. podczas rutynowej wizyty kontrolnej sześciolatków lekarz rodzinny zleca oznaczenie poziomu cholesterolu z próbki krwi żylnej. Badanie to, w pełni refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia, pozwala wcześnie wykryć zaburzenia gospodarki lipidowej, a w szczególności rodzinną hipercholesterolemię (FH – Familial Hypercholesterolemia).
Ta dziedziczna choroba dotyczy ok. 1 na 250 osób, co oznacza, że w Polsce może żyć nawet 150–160 tysięcy osób z nierozpoznaną hipercholesterolemią rodzinną (dane Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, 2023). Dzieci z FH często już w wieku szkolnym mają znacznie podwyższony poziom „złego” cholesterolu LDL, a bez leczenia mogą doświadczać zmian miażdżycowych w tętnicach w bardzo młodym wieku.
– Włączenie badania cholesterolu do bilansu sześciolatka to realny przełom w polskiej profilaktyce – mówi Prof. Banach– prezes Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego – Każdy przypadek hipercholesterolemii rodzinnej, który wykryjemy u dziecka, to szansa na przebadanie całej rodziny. To może oznaczać uratowanie zdrowia, a nawet życia rodziców i rodzeństwa.
Dlaczego tak wcześnie? Bo miażdżyca nie czeka
Zbyt wysoki poziom cholesterolu prowadzi do odkładania się tłuszczowych złogów w ścianach naczyń krwionośnych. Proces ten – nazywany miażdżycą – zaczyna się często już w dzieciństwie, choć jego skutki ujawniają się dopiero po latach.
Badania prowadzone m.in. w ramach Bogalusa Heart Study w USA wykazały, że pierwsze zmiany miażdżycowe w tętnicach można stwierdzić u dzieci w wieku zaledwie 7–10 lat, jeśli mają podwyższony poziom cholesterolu LDL.
Co więcej, badania z Finlandii (projekty Young Finns Study i CARDIA) potwierdzają, że dzieci z wysokim cholesterolem częściej w dorosłości chorują na nadciśnienie, cukrzycę i chorobę wieńcową. Wczesne działanie – poprzez dietę, aktywność fizyczną i ewentualną terapię – może więc zmienić ich przyszłość.
Profilaktyka rodzinna – zdrowie zaczyna się w domu
Nowe badanie w bilansie dziecka ma nie tylko wymiar medyczny, ale też społeczny. Każdy nieprawidłowy wynik to sygnał, by przebadać również rodziców i rodzeństwo.
Prof. Banach podkreśla – 21 milionów Polaków ma zaburzenia lipidowe, które są główną przyczyną chorób sercowo-naczyniowych. Niestety, większość społeczeństwa nie zdaje sobie z tego sprawy i nie wykonuje regularnych badań profilaktycznych.
Rodzinna hipercholesterolemia dziedziczy się w sposób dominujący, co oznacza, że jeśli jedno z rodziców jest nosicielem mutacji, istnieje 50-procentowe ryzyko, że dziecko odziedziczy chorobę. Dlatego identyfikacja jednej osoby z FH pozwala na tzw. diagnostykę kaskadową – badanie krewnych w linii prostej i wykrycie kolejnych osób z wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym- tłumaczy.
Dzięki temu jedno badanie dziecka może zapoczątkować działania profilaktyczne w całym domu – od zmiany diety, po regularne kontrole lipidogramu.
Bilans zdrowia – inwestycja, która się zwraca
Bilans sześciolatka to nie tylko pomiar wzrostu i wagi, ocena wzroku, słuchu i ciśnienia tętniczego. To kompleksowa ocena zdrowia dziecka, która może zapobiec wielu chorobom w przyszłości. To idealny moment, by włączyć do standardowych badań ocenę profilu lipidowego, czyli poziomu cholesterolu całkowitego, LDL, HDL oraz trójglicerydów.
Dlaczego akurat w tym wieku?
Sześciolatek jest już na tyle duży, że wyniki badań są miarodajne, a jednocześnie na tyle młody, że wprowadzenie zmian w stylu życia może przynieść długotrwałe korzyści.
Badanie w kierunku hipercholesterolemii w ramach bilansu 6-latka jest proste i bezbolesne – wystarczy próbka krwi pobrana w laboratorium. Wyniki pozwalają lekarzowi ocenić, czy dziecko znajduje się w grupie ryzyka.
Jeśli poziom cholesterolu LDL przekracza normę (powyżej 130 mg/dl, a w przypadku podejrzenia rodzinnej hipercholesterolemii nawet wyższe wartości), konieczne jest dalsze postępowanie diagnostyczne, w tym konsultacja z kardiologiem dziecięcym lub lipidologiem.
Badanie cholesterolu nie wymaga skierowania ani dodatkowych kosztów – jest w pełni finansowane ze środków publicznych. Tymczasem, jak pokazują analizy Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – PZH, leczenie powikłań chorób sercowo-naczyniowych kosztuje Polskę rocznie ponad 10 miliardów złotych, wczesna profilaktyka to nie tylko zdrowie, ale i ekonomiczny zysk.
Jak zauważa prof. Banach: –Każda złotówka wydana na profilaktykę chorób sercowo-naczyniowych przynosi wielokrotny zwrot. Tanie, proste badania wykonywane w dzieciństwie mogą uchronić tysiące osób przed zawałem i udarem w wieku dorosłym.
Cholesterol pod kontrolą – zdrowe nawyki od najmłodszych lat
Wykrycie nieprawidłowego poziomu cholesterolu to dopiero pierwszy krok. Kluczowe znaczenie ma edukacja zdrowotna i zmiana stylu życia.
Prof. Banach podkreśla: –Za nasze stężenie cholesterolu odpowiada przede wszystkim to, co kładziemy na talerzu. Nawet najlepsze leki nie zastąpią zdrowych nawyków – regularnego ruchu, diety śródziemnomorskiej i rezygnacji z przetworzonej żywności.
Eksperci Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego przypominają, że dzieci, które:
• codziennie spożywają warzywa i owoce, zdrowe tłuszcze (np. z orzechów, awokado czy ryb)
• ograniczają produkty wysoko przetworzone,
• regularnie się ruszają (minimum 60 minut dziennie),
• mają nawet o 40% niższe ryzyko rozwoju nadwagi, cukrzycy i zaburzeń lipidowych w przyszłości.
Warto pamiętać, że profilaktyka wcale nie musi być trudna – często zaczyna się od wspólnego gotowania, spaceru po szkole czy wyboru wody zamiast słodkiego napoju.
Zdrowie to decyzja – podjęta dziś
Cholesterol pod kontrolą to nie hasło reklamowe, ale realna szansa na zdrowsze jutro. To symbol zmiany myślenia o zdrowiu publicznym – odejście od leczenia chorób na rzecz ich zapobiegania. Wiedza o stanie zdrowia dziecka daje realne możliwości działania: diagnozę, edukację i wspólne budowanie zdrowych nawyków w rodzinie. A każda taka decyzja to inwestycja w długie, zdrowe życie – nie tylko naszych dzieci, ale i całego społeczeństwa.
Tylko wspólne działania mogą sprawić, że choroby sercowo-naczyniowe przestaną być cichym zabójcą kolejnych pokoleń. Zdrowe serce zaczyna się w dzieciństwie. Dzięki prostym badaniom i świadomym wyborom możemy dać naszym dzieciom szansę na długie i zdrowe życie. Nie czekajmy- czas działać już dziś.
Tekst: Dorota Tuńska
Bibliografia:
1.Banach M., et al. (2024). It is time to address the contribution of cholesterol in all apoB-containing lipoproteins to atherosclerotic cardiovascular disease (ASCVD) risk. Polish Heart Journal.
2.Banach M., Brożyna-Tkaczyk K., Broncel M., et al. (2021). PoLA/CFPiP/PCS/PSLD/PSD/PSH guidelines on diagnosis and therapy of lipid disorders. Archives of Medical Science, 17(6):1447–1547.
3.Wywiad: „Z wysokim LDL trzeba walczyć skuteczniej”, Świat Lekarza, 2023.
4.Polacy wciąż lekceważą profilaktykę zawałów serca, Menedżer Zdrowia, 2018.
5.Banach M. (2022). „Dobry cholesterol HDL nie chroni przed COVID-19, ale 21 mln Polaków ma zbyt wysoki zły cholesterol.” Biotechnologia.pl.
6.WHO Global Health Observatory, Cardiovascular Diseases Report, 2024.
7.Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – PZH (2023). Raport o stanie zdrowia Polaków
