Wspieranie bliskiej osoby w traumatycznym lub toksycznym związku jest trudnym, ale bardzo ważnym wyzwaniem, z jakimi może się zmierzyć przyjaciel, członek rodziny czy partner. Takie relacje często mają charakter przemocowy – emocjonalnie, psychicznie, ekonomicznie, a czasem także fizycznie – i mogą prowadzić do emocjonalnego i psychicznego wyniszczenia, a osoba w takim związku często nie dostrzega pełni problemu lub nie czuje się na siłach, by podjąć działania. Kluczem do pomocy jest umiejętność rozmowy, wspierania oraz motywowania w sposób delikatny, ale jednocześnie stanowczy, z poszanowaniem granic drugiej osoby.
Zrozumienie sytuacji osoby uwikłanej w toksyczną relację
Pierwszym krokiem w pomaganiu jest zrozumienie, że osoba znajdująca się w toksycznej relacji może nie być gotowa na natychmiastowe zmiany. Często takie osoby tkwią w związku z powodu strachu, poczucia winy, niskiej samooceny czy zależności emocjonalnej lub finansowej. Z tego powodu krytykowanie ich decyzji lub związków może przynieść odwrotny efekt – zamknięcie się na rozmowy, obrona partnera lub jeszcze większe poczucie izolacji.
Jak wskazuje Judith Herman w książce „Trauma and Recovery”, przemoc w relacjach intymnych często powoduje wtórną traumatyzację – czyli trudność w odzyskaniu kontroli nad własnym życiem nawet po odejściu od sprawcy.
Nie oceniaj – bądź obecny i słuchaj aktywnie
Najważniejsze, co możesz zrobić, to stworzyć przestrzeń, w której osoba czuje się bezpieczna i nieoceniana. Słuchanie, bycie obecnym i otwartym na to, co bliska osoba mówi, pozwala zbudować zaufanie i zapewnić jej poczucie wsparcia. Kiedy bliska osoba mówi o swoich problemach, unikanie oceniania czy doradzania w sposób bezpośredni może pomóc jej poczuć się bezpiecznie w dzieleniu się swoimi trudnymi doświadczeniami. Warto wyrażać empatię i zrozumienie, mówiąc rzeczy w rodzaju: „Jestem tu dla ciebie” lub „To, co mówisz, brzmi naprawdę trudnie”. Aktywne słuchanie polega na tym, by skupić się w pełni na drugiej osobie, nie przerywać, nie doradzać na siłę i nie minimalizować jej doświadczeń.
Używaj komunikatów wspierających:
„To, co mówisz, jest dla mnie ważne.” „Wierzę ci.” „Masz prawo czuć się zraniona.”
Unikaj fraz typu: „Dlaczego po prostu z nim/nią nie zerwiesz?” – to może wywołać opór, zawstydzenie lub izolację.
Zadawaj pytania wspierające refleksję
Wspierając osobę w toksycznym związku, ważne jest również, aby delikatnie, ale konsekwentnie, zwracać uwagę na szkodliwość sytuacji. Często osoba w trudnej relacji nie dostrzega w pełni tego, co się z nią dzieje. Warto zadawać pytania, które pomagają spojrzeć na sytuację z innej perspektywy, na przykład:
„Jak się czujesz po rozmowie z partnerem?”
„Czy czujesz, że możesz być sobą w tym związku?”
„Co powiedziałabyś swojej przyjaciółce, gdyby była w podobnej sytuacji?”
Takie pytania mogą pomóc osobie uświadomić sobie, że to, czego doświadcza, nie jest normalne ani zdrowe.
Edukuj, ale nie narzucaj – dziel się zasobami
Kiedy bliska osoba zacznie dostrzegać problem, warto pomóc jej w poszukiwaniu rozwiązań. Ważne jest, by nie narzucać swoich pomysłów, ale raczej wspierać w znalezieniu drogi wyjścia. Można zasugerować skontaktowanie się z psychoterapeutą, grupą wsparcia lub prawnikiem, jeśli sytuacja tego wymaga. Ważne jest także, aby podkreślić, że nie musi podejmować decyzji od razu – proces wyjścia z toksycznego związku bywa długi i wymaga wsparcia na każdym etapie.
Możesz przekazać linki do:
Telefonów zaufania (np. 116 123 lub Niebieska Linia)
Grup wsparcia
Materiałów edukacyjnych (np. książki: „Dlaczego on to robi?” – Lundy Bancroft, „The Emotionally Abused Woman” – Beverly Engel)
Pokaż, że są alternatywy, ale nie zmuszaj do działania. Zmiana musi wyjść od tej osoby.
Zachęcaj do kontaktu z profesjonalistami
Oprócz emocjonalnego wsparcia, można zaoferować pomoc praktyczną – to może być wsparcie w organizowaniu spotkania z terapeutą, pomóc w znalezieniu bezpiecznego miejsca, jeśli zachodzi potrzeba opuszczenia wspólnego domu, lub po prostu być dostępnym w trudnych chwilach. Psychoterapeuta może pomóc w odbudowie poczucia wartości i autonomii, które są często głęboko naruszone.
Niektóre osoby potrzebują konkretnej pomocy w przygotowaniu planu bezpieczeństwa, jeśli obawiają się reakcji partnera po odejściu. Możesz pomóc w znalezieniu takich narzędzi lub placówek oferujących wsparcie interwencyjne.
Bądź dostępny i konsekwentnie obecny
Często proces wychodzenia z toksycznego związku trwa miesiące, a nawet lata. Osoba może wiele razy wycofać się z decyzji o odejściu – to naturalna część tego procesu. Z punktu widzenia teorii zmiany (Prochaska i DiClemente), ludzie przechodzą przez różne fazy gotowości do działania – od zaprzeczania po działanie i utrzymanie zmiany. Dlatego musisz wykazać się cierpliwością, bo wiele osób w toksycznych relacjach potrzebuje czasu, aby zbudować siłę do odejścia.
Twoja obecność, wsparcie i empatia mogą stać się kluczowym czynnikiem, który pomoże bliskiej osobie podjąć trudną decyzję o zakończeniu destrukcyjnej relacji. Zrozumienie, delikatność i otwartość są fundamentami skutecznego wsparcia.
Zadbaj też o siebie
Pomagając komuś w trudnej sytuacji, łatwo wpaść w rolę „ratownika” i zapomnieć o własnych granicach. Jeśli czujesz przeciążenie, frustrację, bezsilność – to normalne. Poszukaj dla siebie wsparcia – u terapeuty, w grupie wsparcia dla bliskich osób w relacjach przemocowych lub poprzez rozmowy z zaufanymi osobami.
Podsumowanie
Pomaganie osobie uwikłanej w toksyczną relację to proces – często długi, emocjonalnie trudny i pełen napięć. Twoja rola nie polega na ratowaniu, ale na byciu obok – z empatią, spokojem i cierpliwością. Każde słowo, które buduje zaufanie, każdy gest zrozumienia i każdy moment prawdziwej obecności może stać się dla tej osoby punktem zwrotnym.
Jak mówi jedna z zasad pomocy psychologicznej: „Nie wyciągaj kogoś z przepaści – zniż się do jego poziomu i zapal latarkę.”
Tekst: Marlena Kazoń- psychoterapeutka par i małżeństw, psychoterapeutka traumy SE, EMDR i Brainspotting.
