Witamina D bardziej przypomina hormon, jej aktywna postać pomaga regulować działanie wielu narządów i procesów dlatego nazywana jest witaminą życia. Zawdzięczamy jej m.in. prawidłowy rozwój komórek, utrzymanie zdrowych kości i mięśni oraz prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego. Została odkryta dopiero w 1919 roku przez Mellanbe’a [4]. Szacuje się, że nawet 90% światowej populacji ma niedobory witaminy D [1].
Dlaczego, aż tylu Polaków ma niedobór witaminy D?
Większość tej witaminy w organizmie pochodzi z syntezy skórnej, która zachodzi pod wpływem promieniowania słonecznego UV. Szacuje się, że synteza ta może być źródłem nawet 80-100% dziennego zapotrzebowania na witaminę D. W Polsce synteza skórna witaminy D jest efektywna w okresie wiosenno-letnim od 3 godzin na dobę w marcu i wrześniu, do 9 godzin na dobę w czerwcu i lipcu, kiedy pokrywa chmur nie przysłania słońca. Ekspozycja co najmniej 18% powierzchni ciała (np. nieosłonięte przedramiona i podudzia) przez około 15 minut zasila organizm w dawkę witaminy D porównywalną z przyjęciem doustnym od 10 000 do 20 000 jednostek międzynarodowych (IU) tej substancji [2]. Czynniki, takie jak zachmurzenie, zanieczyszczenie powietrza, zwiększona pigmentacja skóry, podeszły wiek oraz nadmierne stosowanie kremów z filtrem powyżej 15 znacznie wydłużają proces syntezy skórnej lub uniemożliwiają uzyskanie odpowiedniego poziomu tej witaminy. Współczesny styl życia (przebywanie wielu godzin w pomieszczeniach) sprawia, że synteza skórna jest niewystarczająca. W okresie od października do marca synteza skórna praktycznie nie zachodzi [2].
Czy potrzebną ilość witaminy D można dostarczyć z pożywieniem?
Tylko niewielka ilość witaminy D3 dostarczana jest wraz z pożywieniem do organizmu. Do produktów bogatych w witaminę D3 zalicza się tłuste ryby (makrela, łosoś, sardynki), tran, jaja kurze, wątrobę, sery czy grzyby [5].
|
Zawartość witaminy D
w 100 g
|
Produkty spożywcze
|
|
Poniżej 2 µg
|
sery pleśniowe (rokpol, kamamber), sery dojrzewające (tylżycki, gouda), mięso (wieprzowina, wołowina), wątroba wieprzowa i wołowa, drób (indyki, kaczki, kury), ryby (dorsze, flądry), masło
|
|
2 – 5 µg
|
kurczaki, ryby (pstrągi strumieniowe, tuńczyki), pieczarki
|
|
5 – 10 µg
|
ryby (halibuty, karpie, makrele, sole), margaryny wzbogacane
|
|
Powyżej 10 µg
|
ryby (śledzie, łososie, pstrągi tęczowe, węgorze)
|
Kto jest najbardziej narażony na niedobory witaminy D?
Na niedobory witaminy D szczególnie narażone są wcześniaki, dzieci niepełnosprawne (ograniczona możliwość poruszania się i przebywania na słońcu), chorzy z zespołem złego wchłaniania, z przewlekłymi chorobami wątroby, padaczką (skutek leków przeciwpadaczkowych) i wegetarianie/weganie, a także osoby starsze. Najczęstszymi przyczynami niedoboru witaminy D u osób w podeszłym wieku oprócz niedostatecznej podaży z pożywieniem i ograniczonej ekspozycji na światło słoneczne są: zaburzone wchłanianie jelitowe, zbyt mała synteza skórna oraz upośledzenie w wątrobie i nerkach procesów przemiany witaminy D w aktywne metabolity [3].
Na jakiej podstawie ocenia się niedobory witaminy D?
Głównym krążącym metabolitem witaminy D jest 25(OH) D (kalcydiol), który doskonale odzwierciedla ilość witaminy D w organizmie, pochodzącą zarówno z diety, jak i z synetyzowanej w skórze. Zatem oznaczenie poziomu 25(OH) D w surowicy krwi może stanowić narzędzie diagnostyczne niedoboru witaminy D i w przypadku jej stwierdzenia, rekomendowania zażywania wyższych dawek witaminy D.
Terminologia zakresów stężeń 25OH witaminy D w surowicy krwi [6, 7]
|
Stężenie 25OH D w surowicy krwi
|
|
[nmol/l]
|
[ng/ml]
|
|
Deficyt
|
< 25
|
< 10
|
|
Niedobór
|
25–50
|
10–20
|
|
Poziom suboptymalny
|
> 50–75
|
> 20–30
|
|
Poziom zalecany
|
> 75–200
|
> 30–80
|
|
Poziom toksyczny
|
> 250
|
> 100
|
Czy niedobór witaminy D niesie ze sobą jakieś konsekwencje zdrowotne?
Receptory kalcydiolu zlokalizowane są we wszystkich komórkach naszego ciała, zatem niedobór witaminy D może zaburzać funkcjonowanie większości układów w organizmie. Witamina D wpływa na metabolizm kości i gospodarkę wapniowo-fosforanową. Niedobór witaminy D niekorzystnie wpływa na układ sercowo-naczyniowy, sprzyja chorobie niedokrwiennej serca, udarowi mózgu, zawałowi serca, miażdżycy kończyn dolnych. Niedobór witaminy D wiąże się z mniejszą odpornością, częstszym występowaniem cukrzycy i chorób przewodu pokarmowego. Poprzez układ odpornościowy wpływa również na układ oddechowy. Niedobory witaminy życia zwiększają ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych, metabolicznych, autoimmunologicznych, a także chorób wieku podeszłego – zaburzeń poznawczych, demencji, a nawet choroby Alzheimera.
Najnowsze badania wskazują, że niedobór witaminy D zwiększa ryzyko objawowego COVID-19 i zgonu z powodu choroby. Suplementacja witaminy D może zatem być skuteczną i tanią interwencją w celu zmniejszenia wpływu tej choroby, szczególnie w populacjach wrażliwych, tj. u osób starszych oraz z chorbami współistniejącymi.
Czy witamina D w dużych dawkach może być toksyczna lub można ją przedawkować?
Przy stosowaniu się do zaleceń przedawkowanie witaminy D jest mało prawdopodobne. Nasz organizm sam reguluje ile witaminy D potrzebuje, namiar zamienia w nieaktywne związki i wydala.
Autorzy: mgr Adam Czyżewski, dr inż. Katarzyna Marcinek
Bibliografia:
[1]. Płudowski P i wsp.: Ocena stanu zaopatrzenia w witaminę D w populacji osób dorosłych w Polsce. Stand Med 2014; 11, 609 – 617
[2]. Płudowski P., Karczmarewicz E., Czech-Kowalska J., Kryśkiewicz E., Skorupa E., Dobrzańska A., Gruszfeld D., Łukaszkiewicz J., Lorenc R. S., Nowe spojrzenie na suplementację witaminą D, Standardy Medyczne Pediatria, 6/2009.
[3]. Kupisz-Urbańska M., Galus K., Epidemiology of vitamin D deficiency among elderlypeople — chosen aspects Gerontol. Pol. 2011; 19, 1: 1–6
[4]. Mellanby E. An experimental investigation on rickets. Lancet 1919; 1: 407–412.
[5]. „Witaminy”, pracazbiorowa pod red. prof. Jana Gawęckiego, BiblioteczkaOlimpiadyWiedzy o Żywieniu, Zeszyt 5, KatedraHigienyŻywieniaCzłowieka, Poznań 2000
[6]. Lips P. Relative value of 25(OH)D and 1,25(OH)2D measurements. J. BoneMiner. Res. 2007; 22: 1668–1671.
[7]. Lips P. Which circulating level of 25-hydroxyvitamin D is appropriate? J. SteroidBiochem. Mol. Biol. 2004; 89–90: 611–614.
