Ponad 200 lat temu niemiecki lekarz, Justinus Kerner opisał w swoich pracach działanie toksyny botulinowej i jej możliwy potencjał leczniczy w hiperkinetycznych zaburzeniach ruchowych i dysfunkcji autonomicznego układu nerwowego obserwując i analizując objawy pacjentów zatrutych jadem kiełbasianym po spożyciu skażonego mięsa.
Amerykańscy badacze Alan Scott i Edward Schantz w laboratorium San Francisco doszli do wniosku, że wstrzykiwanie niewielkich dawek neurotoksyny może redukować nieprawidłowy kurcz mięśni dodatkowych oka, a tym samym leczyć zeza. Te wnioski okazały się przełomem i możliwością dopuszczenia toksyny botulinowej do wykorzystania jej w badaniach u ludzi przez Food and Drug Administration ( FDA) w 1979 r.
I tak z trucizny, toksyna botulinowa zmieniła się w lekarstwo…
W 1987 r FDA po raz pierwszy zatwierdziła toksynę botulinową do leczenia kurczu powiek i zeza.
Z artykułu dowiesz się o:
1) Działaniu toksyny botulinowej potocznie nazywanej botoksem
2) Terapeutycznych możliwościach wykorzystania neurotoksyny w medycynie
3) Kosmetycznym zastosowaniu botoksu
Zacznijmy od początku
DZIAŁANIE TOKSYNY BOTULINOWEJ POTOCZNIE NAZYWANEJ BOTOKSEM
Istnieje osiem głównych serotypów toksyn botulinowych różniących się wielkością cząsteczek, biosyntezą i mechanizmami komórkowymi. W praktyce klinicznej stosowany jest typ A i typ B.
Typ A toksyny botulinowej (BoNT-A) jest najsilniejszy i najczęściej stosowany. Zbudowany jest z dwóch łańcuchów – lekkiego (50 kD) i ciężkiego (100 kD) połączonych mostkiem disiarczkowym. Toksyna łączy się trwale z płytką nerwowo- mięśniową, poraża przewodnictwo nerwowo – mięśniowe poprzez fragmentację białka SNAP-25 (9 synaptosomal protein) niezbędnego w procesie uwalniania acetylocholiny z zakończeń presynaptycznych. Po wstrzyknięciu do mięśnia początkowo następuje szybkie wiązanie ze specyficznymi powierzchniowymi receptorami komórkowymi o wysokim powinowactwie do toksyny. Następnie toksyna jest przenoszona poprzez błonę komórkową na drodze endocytozy z udziałem receptorów pośredniczących i ostatecznie uwalniana do cytoplazmy. Temu procesowi towarzyszy postępujące hamowanie uwalniania acetylocholiny.
Podanie toksyny powoduje odwracalne, selektywne rozluźnienie mięśni, ich rozrzedzenie i osłabienie.
Botoks ogranicza komunikację między mięśniami i nerwami eliminując przy tym zdolność mięśni do generowania napięcia. Początek działania widoczny jest po 2-3 dniach , maksymalne działanie występuje po ok. 2-6 tygodniach i utrzymuje się przez 2-4 miesiące.
W dużych dawkach neurotoksyna zagraża życiu. Małe dawki są dosyć bezpieczne. W 2005 r. na 3 miliony zastrzyków odnotowano tylko 36 działań niepożądanych.
W 2021 r według International Society of Aesthetic Plastic Surgery przeprowadzono już 7,3 miliona zabiegów z użyciem toksyny botulinowej typu A (BoNT- A ) w zakresie medycyny estetycznej i chirurgii plastycznej.
Terapeutyczne wykorzystanie neurotoksyny w medycynie
W 1994 r opisano po raz pierwszy medyczne leczenie przerostu mięśnia żwacza. Początkowo leczenie koncentrowało się na korygowaniu zaciskania szczęki, a potem rozwinęło się w narzędzie estetyczne do rekonturowania żuchwy. Osiągnięto widoczne zmniejszenie wielkości mięśnia żwacza już po dwóch tygodniach, a maksymalne korzyści estetyczne po ok 6-8 tygodniach. Natomiast zmniejszenie rozmiaru mięśnia żwacza jest widoczne dopiero po ciągłym hamowaniu skurczu mięśni. W tym przypadku początek zmniejszania rozmiaru mięśnia żwacza zaczyna się około trzech miesięcy po wstrzyknięciu.
Toksyna botulinowa jest wykorzystywana również w leczeniu spastyczności kończyn dolnych spowodowanych porażeniem mózgowym Domięśniowe wstrzyknięcia powodowały zanik mięśni łydek. To odkrycie doprowadziło do uzyskania alternatywy dla popularnego chirurgicznego odnerwienia łydek. Leczenie jest dobrze tolerowane, a działania niepożądane, w tym zaburzenia chodu i zmęczenie mięśni są ograniczone.
U osób z chorobami neurologicznymi, np. porażenie Bella, porażenie dziecięce i upośledzenie umysłowe wykorzystywany jest do zmniejszenia nadmiernego ślinienia się.
W ciągu ostatnich lat intensywnie prowadzono badania nad wykorzystaniem toksyny botulinowej w dystonii szyjnej i kręczu szyi.
Wykorzystywana jest w leczeniu migrenowych bólów głowy (bóle występujące co najmniej 15 dni w miesiącu). Leczenie toksyną botulinową prowadzi do znaczącego zmniejszenia nasilenia objawów i poprawy jakości życia pacjentów.
Leczenie nadmiernej potliwości. Metaanaliza dotycząca tego tematu obejmowała osiem badań, w których iniekcje BTX spowodowały zmniejszenie produkcji potu na poziomie przekraczającym 50 % w stosunku do wartości wyjściowej.
Zastosowano również toksynę botulinową w łagodzeniu drżenia rąk powiązanego z różnymi chorobami neurologicznymi. Toksyna skutecznie zmniejszyła drżenie zarówno w krótkim, jak i długim okresie.
Ponieważ toksyna botulinowa jest znanym inhibitorem uwalniania CGRP/SP, co może stanowić uzupełnienie leczenia łuszczycy. W dermatologii skutecznie jest wykorzystywana również w leczeniu łysienia, ropnego zapalenia gruczołów potowych, choroby Dariera, notalgia paresthetica, choroba Raynauda, tłusta skóra, rumień i zaczerwienienie twarzy, akwageniczna keratoza, wrodzone zgrubienie paznokci.
Wykorzystywana w zaburzeniach czynności pęcherza moczowego u dorosłych po urazach rdzenia kręgowego oraz u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym. Iniekcje do pęcherza potrafią zwiększyć pojemność pęcherza i zmniejszyć napięcie mięśnia wypieracza, co skutkuje znaczącą poprawą w jakości życia pacjentów.
Zastosowanie botoksu w kosmetyce
Wg statystyk z 2014 r opublikowanych przez The American Society for Aesthetic Plastic Surgery toksyna botulinowa była najczęstszym mało inwazyjnym zabiegiem wykonywanym w USA.
Przy użyciu botoksu można zniwelować:
–zmarszczki poprzeczne
-lwią zmarszczkę
-kurze łapki (zmarszczki wokół oczu)
-zmarszczki na nosie (królicze zmarszczki)
-zmarszczki pod oczami i zmarszczki wokół ust (zmarszczki palacza)
Działania niepożądane
Mogą pojawić się przebarwienia u osób z tzw. cienka skórą przy nierównomiernym rozłożeniu toksyn. Przy wstrzykiwaniu wokół oczu mogą pojawić się ból, siniaki, osłabienie mięśni, tłuszczowe wypukłości i opadające powieki.
Dosyć rzadko występują poważniejsze dolegliwości typu:
–niewyraźne lub podwójne widzenie
-asymetria twarzy
–utrata kontroli nad mięśniami twarzy
–trudności w oddychaniu i połykaniu w ciągu godzin, dni lub tygodni (według Agencji ds. Żywności i Leków (FDA)
-chrypka
–suchość oczu
–punkcikowe powierzchniowe zapalenie rogówki, które prowadzi do zaczerwienienia i łzawienia oczu, które są wrażliwe na światło
–opadanie powieki, które może powstać gdy zastrzyki botoksu są wykonywane na lub pod środkową część brwi, gdzie toksyna przedostaje się do mięśnia dźwigacza górnej powieki.
Po wielokrotnym podaniu może wystąpić efekt tzw. ,,twarz maski”. Jest to stan, w którym na twarzy pojawiają się trwałe zmiany tj. pozbawiona wyrazu twarz, przypominająca maskę, co może być problemem dla osób pracujących z mimiką twarzy.
Nieużywane mięśnie: Regularne stosowanie botoksu może prowadzić do osłabienia mięśni, co w pewnych przypadkach może przyczyniać się do zmiany ich struktury lub pojawienia się nowych zmarszczek w innych miejscach. Są to jednak rzadkie sytuacje i dotyczą głównie nadużywania botoksu.
Zmarszczki kompensacyjne: Niektóre osoby zauważają, że mięśnie wokół miejsc aplikacji botoksu stają się bardziej aktywne, co prowadzi do powstawania zmarszczek w nieleczonych obszarach. Ten efekt można zminimalizować poprzez dokładne planowanie zabiegu.
Powikłania mogą być poważniejsze u pacjentów, którzy mają głębsze zmarszczki (wymagają większych dawek), wcześniej przeszli operację plastyczną twarzy (zmniejszona anatomia) i u tych, którzy mają istniejące choroby nerwowo- mięśniowe.
Podsumowanie
Stosowanie toksyny botulinowej typu A u pacjentów z problemami kosmetycznymi zostało dokładnie przebadane, ale nadal istnieje kilka interesujących pytań, na które nie udzielono wyczerpujących odpowiedzi, tj. czy przedłużenie leczenia toksyną botulinową typu A wydłuża czas jej działania oraz jaki jest dokładny mechanizm zaniku mięśni i jaka jest przyczyna odwracalności po zakończeniu leczenia.
Obszarem do dalszych badań jest wpływ długotrwałej terapii botuliną na wytwarzane przeciwciała przeciw toksynie. Wytwarzanie przeciwciał przeciw botulinie przez organizm może mieć zasadnicze konsekwencje. Przeciwciała te mogą neutralizować botulinę, zniweczyć efekt terapeutyczny i prowadzić do nieskuteczności leczenia. Bardzo ważne jest monitorowanie pacjentów, dostosowywanie dawkowania i częstości podawania, co może zwiększyć skuteczność.
Botoks może wygładzić zmarszczki, rozluźnić mięśnie, odmłodzić twarz, ale nie wpłynie na jakość Twojej skóry. Kluczowe jest świadome korzystanie z tego narzędzia, zawsze pod okiem specjalisty, gdyż stosowanie przez niekompetentne osoby może przynieść więcej szkód niż pożytku.
Marzena Polak- Magister Farmacji z 20-letnim doświadczeniem Specjalista Farmacji Przemysłowej
Członek Stowarzyszenia Forum Dialogu Społecznego, Twórca Linii Kosmetyków Naturalnych Lavimi.
Bibliografia:
https://academic.oup.com/asj/article/36/4/482/2613920?
login=falsehttps://apcz.umk.pl/JEHS/article/download/45146/36260/117692
