Na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc cierpi w Polsce ponad 2 mln ludzi. W większości są to osoby po 50. roku życia z licznymi współchorobowściami. POChP prowadzi do niewydolności oddechowej oraz częstych, nawracających stanów zapalnych dróg oddechowych a w konsekwencji do inwalidztwa. Chorzy na POChP żyją znacznie krócej w porównaniu z populacją ogólną.
Mimo, że choroba jest poważna i powszechna, to wciąż świadomość na jej temat jest bardzo niska. Przewlekłej obturacyjnej choroby płuc nie można wyleczyć, ale pacjent sam może znacząco poprawić sobie komfort życia i spowolnić przebieg choroby. Im wcześniej POCHP zostanie wykryte, tym lepsze rokowanie. Co spowalnia przebieg choroby?
Najlepiej poznanym czynnikiem ryzyka rozwoju POCHP jest palenie papierosów, które odpowiada za większość zachorowań. Niestety, zaledwie ok. 5 proc. palaczy trwale udaje się pożegnać z nałogiem. Palenie nie tylko prowadzi do rozwoju choroby, ale i zaostrza jej przebieg. Innymi czynnikami ryzyka rozwoju POChP jest zanieczyszczenie środowiska oraz wdychanie szkodliwych pyłów i gazów.
Szczególnie narażeni są:
- palacze tytoniu
- palcze fajek – tradycyjnych i wodnych;
- użytkownicy papierosów elektronicznych;
- palacze marihuany;
- osoby mieszkające na terenach o dużym zanieczyszczeniu powietrza.
Objawy POChP
U bardzo wielu osób przewlekła obturacyjna choroba płuc przez bardzo długi okres czas nie daje żadnych objawów. Pierwszym objawem, na który powinno zwrócić się uwagę jest poranny kaszel utrzymujący się bez uchwytnej przyczyny (np. infekcji). W miarę rozwoju choroby pojawia się uczucie duszności i zmęczenia przy czynnościach wymagających wysiłku fizycznego. Wysiłkowi towarzyszy kaszel, utrata tchu, a czasem świszczący oddech. Duszność, zadyszka, świszczący oddech, osłabienie, nadmierna produkcja śluzu w drogach oddechowych czy obniżenie masy ciała mogą kojarzyć się pacjentom z naturalnym procesem starzenia, w związku z czym często są przez nich ignorowane, zwłaszcza przez palaczy, którzy zrzucają to na karb nałogu.
POChP – choroba nie tylko palaczy
Nie wolno jednak lekceważyć przewlekłego kaszlu – przy czym może się pojawiać okresowo lub codziennie, rzadko zaś wyłącznie w nocy, a także konieczności odkrztuszania plwociny – najsilniej po przebudzeniu. W miarę rozwoju POChP pojawia się męczliwość i duszności podczas wysiłku. Kiedy choroba jest już zaawansowana, duszność występuje także podczas spoczynku.
Zdarza się, że POChP mylone jest z innymi dolegliwościami, np. astmą czy zapaleniem oskrzeli, ale też mogą te choroby występować jednocześnie. Utrudnia to proces diagnostyczny i opóźnia wdrożenie leczenia, którego zastosowanie jest niezwykle istotne. Z tego powodu bardzo ważna jest świadomość choroby oraz wiedza na temat czynników ryzyka.
W przypadku POChP liczy się czas – uszkodzone w wyniku choroby płuca i zaburzenia wentylacji są nieodwracalne, dlatego im szybciej zgłosimy się do lekarza, tym jakość naszego życia będzie lepsza. Diagnozę stawia lekarz na podstawie rozmowy z pacjentem, osłuchania go oraz – koniecznie – spirometrii wykonanej po podaniu leku rozszerzającego oskrzela. Często lekarz może zlecić też inne badania – zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej lub/i tomografię komputerową płuc, ocenę tolerancji wysiłku, morfologię krwi, itp.
Leczenie POChP
Opieka nad chorym na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc musi być złożona i obejmować wiele obszarów jego funkcjonowania, same leki nie wystarczą.
Farmakoterapia to tylko część procesu leczenia, ważne jest całościowe spojrzenie na pacjenta. Przede wszystkim trzeba zadbać o edukację i zmotywowanie chorych do zmiany stylu życia, bo to on w głównej mierze odpowiada za rozwój choroby. Warto namówić chorych do aktywności fizycznej, bo to poprawia ich kondycję. U pacjentów, którzy mają zaawansowaną chorobę, sięga się po procedury wysokospecjalistyczne, takie jak przewlekłe leczenie tlenem, wspomaganie wentylacji czy leczenie zabiegowe, a u kresu życia także po opiekę paliatywną. Farmakoterapia przewlekłej obturacyjnej choroby płuc w głównej mierze oparta jest o leki wziewne, które poprawiają funkcje układu oddechowego. Przekłada się to na zmniejszenie duszności oraz na poprawę tolerancji wysiłku.
Podstawową grupą preparatów stosowanych przy tym schorzeniu są nowoczesne leki rozszerzające oskrzela – aby jednak przyniosły oczekiwany skutek, muszą być przyjmowane regularnie i zgodnie z zaleceniem lekarza. Bardzo ważnym elementem opieki nad pacjentem jest kontrola skuteczności terapii. Lekarze opierają się na danych dotyczących objawów, głównie dotyczących nasilenia duszności. Leki poza tym, że w istotny sposób redukują objawy, to również zmniejszają ryzyko zaostrzeń choroby.
W niektórych ośrodkach w Polsce dostępna jest dla pacjentów z POChP rehabilitacja pulmonologiczna. Ciekawe jest to, że podczas niej uczy się pacjentów… oddychania. Warto spytać lekarza, czy w pobliżu jest możliwość skorzystania z takiej rehabilitacji.
Aktywność fizyczna u osób z POChP
Lekarze podkreślają, że w leczeniu POChP niezwykle ważna jest aktywność fizyczna. Pacjenci niezbyt chętnie ćwiczą, bo gdy dokucza im duszność, trudno zrozumieć, że zwiększony wysiłek fizyczny może pomóc. Lepsza kondycja poprawia samopoczucie i ma wpływ na przebieg terapii. Brak aktywności fizycznej prowadzi do osłabienia siły mięśniowej, mniejszej wydolności fizycznej, co według badaczy, wpływa na występowanie zaburzeń równowagi i częstszych upadków u osób z POChP. Pierwszym krokiem w regularnej aktywności fizycznej jest korzystanie z krokomierza. Pozwoli to na monitorowanie aktywności fizycznej i może motywować do dalszych ćwiczeń.
Dieta w POChP
W leczeniu wszystkich chorób przewlekłych dieta ma niebagatelne znaczenie. W POCHP chodzi o to, aby to, co się dzieje z przewodem pokarmowym nie miało większego wpływu na układ oddechowy. Otyłość brzuszna powoduje, że rozdęte pętle jelitowe uciskają na przeponę i miąższ płucny, co sprawia, że osobie mającej już kłopoty z układem oddechowym będzie oddychało się gorzej.W związku z tym chory na POCHP musi kontrolować co i ile je, aby się nie przejadać.
Zalecane jest spożywanie pięciu posiłków dziennie, przy czym muszą być one lekkostrawne, urozmaicone i dobrze zbilansowane, dające szansę na utrzymanie optymalnej masy ciała. Wysokie spożycie warzyw i owoców wiąże się z mniejszym ryzykiem POChP. Przeciwutleniacze, takie jak witamina E, C, betakaroten, flawonoidy, kwercetyna, selen, występujące w żywności działają jako czynnik przeciwzapalny w płucach i częste ich spożycie wiąże się z lepszą czynnością płuc. Ponadto antyoksydanty mogą chronić płuca przed wolnymi rodnikami występującymi w dymie papierosowym. Zwłaszcza czarna herbata, jeden z najczęściej spożywanych napojów na całym świecie, jest bogatym źródłem przeciwutleniaczy. Regularne spożywanie czarnej herbaty ze względu na wysokie stężenie polifenoli może zwiększając poziom komórkowej obrony antyoksydacyjnej i zmniejszać ryzyko niektórych chorób przewlekłych.
Spożycie kwasów omega-3 powinno być wyższe niż kwasów omega-6. Wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 odgrywają ważną rolę w kontrolowaniu stanu zapalnego, natomiast wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-6, spożywane w zbyt dużych ilościach, ułatwiają rozwój stanu zapalnego.
Ponadto do utrzymania prawidłowej perystaltyki jelit chorzy na POCHP powinni spożywać większe ilości błonnika, który działa jak„ szczotka ”, usuwając toksyczne odpady z okrężnicy oraz wspiera rozwój pożytecznych bakterii w jelicie.
Częstsze spożycie produktów sojowych wiąże się także ze zmniejszonym ryzykiem wystąpienia POChP oraz niższą częstością występowania objawów ze strony układu oddechowego, szczególnie duszności. Produkty sojowe są głównym źródłem izoflawonów; są dostępne pod postacią tofu (twarogu sojowego), natto (fermentowanej soi),miso, kiełków fasoli i mleka sojowego.
Chorzy na POCHP powinni i ograniczyć ilość spożywanych tłuszczy, które do spalenia wymagają większego zużycia tlenu oraz powinno unikać się jedzenia w godzinach wieczornych
Warto pamiętać również o tym, żeby odżywiać się racjonalnie i nie doprowadzić do niedożywienia – niedożywiony pacjent także będzie miał problemy ze skutecznym leczeniem POChP. Jest to choroba cywilizacyjna, której w dużym stopniu można zapobiec. Edukowanie pacjentów na temat szkodliwości palenia tytoniu oraz promowanie zdrowego trybu życia jest z pewnością najskuteczniejszą formą profilaktyki POChP.
Opracowanie: Dorota Tuńska
Bibliografia:
1.Rubinsztajn R., Chazan R. Zaburzenia odżywienia u chorych naPOChP — nowy czynnik rokowniczy. Terapia 2007; 10: 34–37
2. Szczygieł B. Leczenie żywieniowe. Med. Prakt. Chir. 2009; 1:39–46
3.Romieu I., Trenga C. Diet and obstructive lung diseases. Epide-miol. Rev. 2009; 23: 268–287
4. Hirayama F., Lee A., Binns C. i wsp. Soy consumption and riskof COPD and respiratory symptoms: a case — control study inJapan. Respir. Res. 2009; 10: 56, 3–7
5. Celik F., Topcu F. Nutritional risk factors for the developmentof chronic obstructive pulmonary disease (COPD) in male smok-ers. Clin. Nutr. 2006; 25: 955–961.
