Problemy z tarczycą ma ponad 22% Polaków w różnym wieku, a większość z nich o tym nie wie. Objawy łatwo zbagatelizować i wytłumaczyć innymi dolegliwościami. Zmęczenie i senność zrzucisz na niewyspanie lub przepracowanie. Wahania wagi i wypadające włosy przypiszesz niewłaściwej diecie lub stresowi. Suchą skórę nawilżysz kremem, a gdy będzie Ci zimno otulisz się kocem lub ciepłą kurtką. Tylko, że to jedynie „leczenie” objawów. Najważniejsze jest poznanie ich przyczyny. Kluczowe będą tu badania tarczycy i konsultacje z lekarzem. Wczesne rozpoznanie nieprawidłowości pozwoli na skuteczne leczenie.
Tarczyca to niewielki narząd w kształcie motyla. Znajduje się u przedniej podstawy szyi, tuż poniżej chrząstki krtani. Mimo swych niepozornych rozmiarów to jeden z najważniejszych gruczołów w całym organizmie, ponieważ reguluje wiele procesów, m.in. przemiany metaboliczne, wzrost i rozwój organizmu, pracę układu sercowo-naczyniowego, utrzymywanie równowagi psychiczno-emocjonalnej, kondycję włosów skóry i paznokci.
Zaburzenia funkcjonowania tarczycy są trudne do jednoznacznego zdiagnozowania. Objawy zazwyczaj są bezbolesne, a czasem jest ich tak wiele, że trudno sobie wyobrazić, że są spowodowane zaburzeniami funkcjonowania tylko jednego narządu.
Jakie objawy mogą dawać choroby tarczycy ?
Niedoczynność tarczycy– zmiany w wyglądzie, objawy neurologiczne, wypadanie włosów, łamliwe paznokcie, nadwaga i otyłość, wysypka, sucha skóra (zwłaszcza na kolanach i łokciach), częste poczucie zimna, mrowienie w kończynach, bóle mięśnie i stawów, pieczenie języka, zmęczenie, senność, depresja, apatia problemy psychotyczne i paranoidalne, bezpłodność, nieregularne miesiączki, zaparcia, słabe libido, niskie ciśnienie.
Nadczynność tarczycy- spuchnięte powieki, zaczerwienienie i wytrzeszcz oczu, przetłuszczające się, słabe włosy, problemy z przybraniem na wadze, problemy ze snem, ogólne osłabienie, napady gorąca, niepokój, rozdrażnienie, depresja, zmęczenie, bezsenność i trudności z zasypianiem, wysokie ciśnienie, nieregularna praca serca (kołatanie),biegunki, problemy z płodnością i miesiączką.
Jeśli dostrzegasz u siebie przynajmniej część z tych objawów, to jest to powód, żeby zbadać swoją tarczycę i skonsultować się z lekarzem.
Jakie badania na tarczycę można wykonać?
Najważniejsze badania tarczycy zawarte są w tzw. pakietach lub profilach tarczycowych. W ofercie punktów diagnostycznych i laboratoriów znajdziesz dwa zestawy pakietów badań tarczycowych – podstawowy i rozszerzony. Potrzebne są one do wykrycia chorób bezpośrednio lub pośrednio związanych z tarczycą, a także do kontroli leczenia tego gruczołu.
Podstawowe badania tarczycy
Badanie TSH
Choć TSH (hormon tyreotropowy, tyreotropina) produkowana jest przez przysadkę mózgową, to jest ona kluczowa dla funkcjonowania zarówno samej tarczycy, jak i naszego organizmu. Oznaczenie stężenia TSH to podstawowe badanie w diagnostyce chorób tarczycy.
Zbyt niskie stężenie sugeruje nadczynność tarczycy, chorobę Gravesa-Basedowa czy zespół Sheehana. Z kolei zbyt wysokie – niedoczynność tarczycy, chorobę Hashimoto czy niedoczynność kory nadnerczy.
Wartości referencyjne TSH dla osoby dorosłej zazwyczaj mieszczą się w zakresie: 0,45–4,5 µU/ml. Stężenie TSH zależne jest też od wieku czy stylu życia.
Wahania mogą być wywołane również przez dietę, przyjmowane leki, ciążę czy miesiączkę. Granice TSH przesuwają się w górę wraz z wiekiem. Stężenie TSH wynoszące 4,2 µU/ml może być optymalne dla 30-letniej kobiety, jak 7,8 µU/ml dla 86-latka. Wartości referencyjne stężeń hormonów będą również inne dla poszczególnych laboratoriów, dlatego wyniki zawsze trzeba interpretować według przyjętych przedziałów w danym miejscu.
Badanie fT3 i fT4
Pod wpływem TSH tarczyca produkuje m.in. hormony T3 (trijodotyronina) i T4 (tyroksyna), które odpowiadają za wiele procesów w organizmie, w tym za wykorzystywanie energii, utrzymanie temperatury i wagi ciała. Wspomagają także siłę mięśni i pracę układu nerwowego. Oznaczenie fT3 i fT4 jest ważne w diagnostyce chorób tarczycy, a ich wyniki należy zawsze interpretować w zestawieniu z uwzględnieniem stężenia TSH.
Jeśli stężenie TSH jest podwyższone, stężenie fT4 będzie w dolnych granicach lub poniżej wartości referencyjnych – to sugeruje niedoczynnośći.
Jeśli stężenie TSH jest obniżone, fT4 będzie w górnych granicach lub powyżej przyjętych wartości referencyjnych – to zaś oznacza prawdopodobieństwo nadczynności tarczycy.
Przyjęte zakresy referencyjne dla fT3 i fT4 oscylują w granicach:
fT3: 4,0–7,8 pmol/l
fT4: 10–25 pmol/l
Pojedynczy wynik tych badań nie pozwoli zdiagnozować żadnej choroby, ale może skłonić lekarza do wykonania dodatkowych testów, które pomogą w pełni ocenić zaburzenia pracy tarczycy.
Rozszerzone badania tarczycy
Pakiet rozszerzony badań tarczycy oprócz badania wyżej wymienionych hormonów obejmuje także oznaczenie stężenia przeciwciał, które mogą być przydatne w dokładniejszej diagnozie konkretnych zaburzeń czynności tarczycy.
Badanie anty-TPO
Określenie stężenia przeciwciał przeciw peroksydazie tarczycowej pomaga w diagnostyce m.in. choroby Hashimoto (nawet w przypadku prawidłowych wyników TSH i hormonów tarczycy), chorób autoimmunologicznych tarczycy czy Gravesa–Basedowa.
Badanie anty-TG
Określenie przeciwciał przeciw tyreoglobulinie (białko produkowane przez tarczycę) pozwala stwierdzić choroby autoimmunologiczne, a także monitorować pacjentów w trakcie leczenia raka tarczycy.
Badanie TRAb
Przeciwciała przeciwko receptorowi TSH są charakterystyczne przy chorobie Gravesa–Basedowa.Choroby tarczycy mogą być powiązane lub stać się przyczyną wielu innych dolegliwości i schorzeń, np. układu neurologicznego, sercowo-naczyniowego czy kostnego. Jeśli masz potwierdzone nieprawidłowości tarczycowe, sprawdź jeszcze inne parametry i wskaźniki.
Morfologia
Zarówno nadczynność, jak i niedoczynność tarczycy mogą być odpowiedzialne za rozwój niebezpiecznych stanów chorobowych. Do anemii może przyczyniać się niedoczynność tarczycy, z kolei nadczynność wywołana przez chorobę Gravesa–Basedowa może prowadzić do niedokrwistości.
Regularna morfologia pozwoli kontrolować m.in. liczbę czerwonych krwinek i ogólny stan Twojego organizmu, dlatego warto ją robić przynajmniej raz w roku.
USG tarczycy
Pomoże dokładnie określić i ocenić umiejscowienie, budowę i wielkość tarczycy, a także z większą dokładnością wykryć guzki czy wole. Będzie ono przydatne także w monitorowaniu postępów terapii i leczenia chorób tarczycyi.
Profil lipidowy
Osoby z niedoczynnością są w grupie ryzyka miażdżycy i zawału mięśnia sercowego spowodowanych przez nadmierne odkładanie się cholesterolu w organizmiei. Kontrola pomoże odpowiednio zarządzać dietą, by do tego nie dopuścić.
Stężenie homocysteiny
Homocysteina to aminokwas, dzięki któremu możliwa jest regeneracja uszkodzonych tkanek. Podwyższone stężenie homocysteiny może towarzyszyć niedoczynności tarczycy. W dłuższej perspektywie może ono powodować problemy zakrzepowe, zmiany miażdżycowe, a także zwiększać ryzyko zawału serca.
Oznaczenie stężenia żelaza
W przypadku niedoczynności tarczycy zaburzony jest metabolizm żelaza i ferrytyny (czyli jego zapasów i transportu). Niedobór żelaza może prowadzić do nieprawidłowego działania tarczycy, m.in. do obniżenia stężenia hormonów tarczycy.
Oprócz wspomnianych związków i minerałów, przy chorobach tarczycy należy zwrócić uwagę dodatkowo na stężenie selenu, cynku, witaminy D, kwasów omega-3 czy witaminy B12, tiaminy, witaminy C oraz E.
Jeśli chcesz wieść zdrowe i szczęśliwe życie, badania profilaktyczne to podstawa. Możesz je błyskawicznie zamówić bez wychodzenia z domu, a wyniki skonsultować z lekarzem prowadzącym. Przebadaj się już teraz!
Jak często robić badania tarczycy?
Tarczyca reguluje pracę praktycznie całego organizmu, dlatego trzeba o nią dbać. Pamiętaj – profilaktyka jest najważniejsza, a lepiej zapobiegać niż leczyć. Jeśli ktoś z najbliższej rodziny chorował na tarczycę – też warto się przebadać, zwłaszcza gdy objawy mogą sugerować jakąś dysfunkcję tego gruczołu.
Podstawowe i rozszerzone badania tarczycy warto robić przynajmniej raz w roku, a USG tarczycy co najmniej raz na dwa lata. Zwłaszcza gdy w najbliższej rodzinie masz historię chorób tarczycy.
Oczywiście to, jak często robić badania na tarczycę uzależnione jest od Twojego stanu zdrowia. W przypadku chorób powiązanych z tarczycą badanie poziomu TSH, fT3 i fT4 zazwyczaj robi się co trzy miesiące, a w momencie zmiany leczenia – co sześć tygodni, by sprawdzić skuteczność terapii. Z kolei w chorobie Hashimoto kontrola anty-TPO i anty-TG raz na rok lub dwa lata w zupełności wystarczy.
Badania tarczycy na NFZ
Wszystkie badania tarczycy możesz wykonać nieodpłatnie w ramach refundacji NFZ – konieczne jest jednak skierowanie od lekarza rodzinnego (wówczas będziesz mógł wykonać podstawowe badania) lub endokrynologa (pełen pakiet).
Jakie warunki trzeba spełnić, żeby wyniki badań na tarczycę były miarodajne?
Wykonuj badania rano lub – w przypadku powtarzanych badań – o określonej porze: TSH wykazuje zmienność wydzielania przez całą dobę. Nie musisz być na czczo. Kobiety mogą wykonać badania tarczycy w każdym dniu cyklu: nie ma on wpływu na wyniki. Na badanie nie przychodź po dużym wysiłku fizycznym i stresie: mogą one zafałszować wyniki.
Badania krwi najlepiej wykonywać w dobrej kondycji zdrowotnej: infekcja i przeziębienie nie powinny mieć wpływu na wyniki.
Jeśli jest to badanie kontrolne, nie rób badań po przyjęciu leków na tarczycę. Na wynik może mieć również przyjmowanie takich substancji jak glikokortykosteroidy, dopamina czy biotyna.
Jak samemu zbadać i sprawdzić swoją tarczycę ?
Szczegółowe badania tarczycy w połączeniu z dodatkowymi testami pozwolą precyzyjnie określić jej stan i kondycję. Pomiędzy nimi możesz samodzielnie kontrolować jej stan bez wychodzenia z domu. Proste samobadanie może pomóc wykryć guzki czy zmiany, które mogą wskazywać na choroby tarczycy. Do wykonania autobadania tarczycy potrzebujesz jedynie lustra i szklanki wody.
Jak wykonać samodzielne badanie tarczycy?
Stań przed lustrem tak, aby widzieć w całości przednią część szyi. Odchyl lekko głowę do tyłu.
Wyciągnij szyję ku górze. Weź łyk wody. Dokładnie obserwuj w lustrze moment przełykania, bez opuszczania głowy. Poruszający się przełyk ułatwi dostrzeżenie niesymetrycznych zmian i guzków – jeśli nie masz pewności, powtórz obserwację.
Możesz również wykonać tzw. palpacyjne badanie tarczycy. Polega ono na dotykowej ocenie i wyczuciu obecności ewentualnych guzków.
Witold Tomaszewski, doktor nauk medycznych.
