Otyłość stała się jednym z największych wyzwań zdrowotnych współczesnego świata, a jej skutki dotykają nie tylko zdrowia jednostek, ale również gospodarki i systemu opieki zdrowotnej. W Polsce problem ten narasta w zastraszającym tempie, generując ogromne koszty społeczne i ekonomiczne. Z analiz Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego (NIZP PZH – PIB) wynika, że odsetek osób w wieku 20 lat i więcej, u których stwierdzono w 2022 r. zbyt wysoką masę ciała (BMI ≥25), wyniósł 52,2%, a 13,6% Polaków cierpiało na otyłość (BMI ≥30). To problem globalny, który dotyczy ponad miliarda ludzi na świecie.
Czym jest otyłość?
Otyłość to przewlekła choroba charakteryzująca się nadmiernym nagromadzeniem tkanki tłuszczowej, co prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Diagnozuje się ją na podstawie wskaźnika masy ciała (BMI), gdzie wartość powyżej 30 oznacza otyłość. Może być również oceniana poprzez pomiar obwodu talii i stosunku obwodu talii do bioder.
Przyczyny otyłości
Nieprawidłowa dieta – spożywanie wysoko przetworzonej żywności bogatej w cukry i tłuszcze,
Brak aktywności fizycznej – siedzący tryb życia ogranicza spalanie kalorii,
Czynniki genetyczne– predyspozycje dziedziczne mogą wpływać na metabolizm,
Choroby i leki – np. niedoczynność tarczycy czy stosowanie niektórych leków sprzyja przybieraniu na wadze,
Czynnik psychologiczne – stres, depresja i niekontrolowane jedzenie emocjonalne.
Konsekwencje zdrowotne otyłości
Problemy związane z nadmierną masą ciała nie ograniczają się jedynie do estetyki, ale przede wszystkim mają poważne konsekwencje zdrowotne, społeczne i ekonomiczne. Otyłość implikuje ponad 200 różnych chorób m.in. cukrzycę typu 2, zespół metaboliczny, niealkoholowe stłuszczenie wątroby, nadciśnienie tętnicze, choroby serca, niektóre nowotwory, zaburzenia psychiczne, endokrynologiczne, opturacyjny bezdech senny i wiele innych.
Otyłość zwiększa ryzyko licznych chorób m.in. takich jak:
Choroby układu sercowo-naczyniowego – nadmierna masa ciała prowadzi do wzrostu ciśnienia tętniczego, podwyższonego poziomu cholesterolu oraz zwiększonego ryzyka miażdżycy, co może skutkować zawałem serca, udarem mózgu oraz niewydolnością serca.
Cukrzyca typu 2 – nadmiar tkanki tłuszczowej powoduje insulinooporność, co prowadzi do podwyższonego poziomu cukru we krwi i rozwoju tej choroby.
Problemy ortopedyczne – nadmierna masa ciała obciąża stawy, prowadząc do ich zwyrodnień, bólu oraz ograniczenia ruchomości. Dla przykładu, z analiz opublikowanych w 2024 r. przez NFZ wynika, że wśród pacjentów, którzy przeszli zabieg endoprotezoplastyki stawu kolanowego spowodowany chorobą zwyrodnieniową kolan w 2023 roku, 50% chorowało na otyłość, ponad 36% miało stwierdzoną cukrzycę, 87% nadciśnienie tętnicze, a ponad 62% dyslipidemię.
Zaburzenia hormonalne i płodność – otyłość może prowadzić do problemów z płodnością zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, a także do zespołu policystycznych jajników (PCOS) u kobiet.
Nowotwory -badania wskazują, że nadmierna masa ciała zwiększa ryzyko rozwoju niektórych nowotworów, takich jak rak jelita grubego, rak piersi (po menopauzie), rak trzustki, rak wątroby oraz rak nerki. Mechanizmy te są związane m.in. z przewlekłym stanem zapalnym, zwiększoną produkcją hormonów, takich jak estrogen, oraz wpływem insulinooporności na wzrost komórek nowotworowych.
Wpływ na zdrowie psychiczne – osoby z otyłością częściej cierpią na depresję, stany lękowe oraz niską samoocenę.
Diagnoza i leczenie
Diagnoza otyłości opiera się na pomiarach BMI, analizie składu ciała oraz badaniach laboratoryjnych oceniających poziom glukozy, cholesterolu czy hormonów. Leczenie obejmuje:
Zmianę stylu życia – zdrowa dieta, aktywność fizyczna,
Terapie behawioralne – wsparcie psychologiczne, edukacja zdrowotna,
Farmakoterapię – leki wspomagające redukcję masy ciała,
Chirurgię bariatryczną – dla pacjentów z zaawansowaną otyłością (np. operacja zmniejszenia żołądka).
Profilaktyka otyłości
Najlepszym sposobem walki z otyłością jest jej zapobieganie, poprzez: edukację żywieniową od najmłodszych lat, promowanie aktywnego trybu życia, wprowadzenie zdrowych nawyków żywieniowych w rodzinach i szkołach, ograniczenie dostępności wysoko przetworzonej żywności, programy zdrowotne wspierające kontrolę masy ciała.
STOP OTYŁOŚCI- 12 kroków do walki z otyłością:
1.Wzrost świadomości społecznej na temat otyłości i jej konsekwencji.
2.Wprowadzenie edukacji zdrowotnej w szkołach i przedszkolach.
3.Promowanie aktywności fizycznej i zdrowego stylu życia.
4.Poprawa dostępu do zdrowej żywności.
5.Wspieranie badań naukowych nad otyłością.
6.Tworzenie programów profilaktycznych i interwencyjnych.
7.Współpraca między sektorami publicznym, prywatnym i społeczeństwem obywatelskim.
8.Wprowadzenie regulacji dotyczących reklamy żywności i napojów niezdrowych.
9.Promowanie aktywności fizycznej w miejscach pracy.
10.Wspieranie programów redukcji masy ciała.
11.Zapewnienie wsparcia psychologicznego dla osób z otyłością.
12.Monitorowanie i ocena skuteczności działań podejmowanych w ramach ekosystemu.
Koszty otyłości w Polsce
Otyłość generuje ogromne koszty dla systemu opieki zdrowotnej i gospodarki. Szacuje się, że koszty związane z otyłością w Polsce wynoszą około 10 miliardów złotych rocznie. Otyłość odpowiada za 70% kosztów leczenia cukrzycy, 23% kosztów leczenia chorób sercowo-naczyniowych i 9% kosztów leczenia raka. Według danych epidemiologicznych liczba dorosłych osób z otyłością w Polsce wzrośnie do 6,1–11,4 miliona osób. Odsetek otyłości wśród dorosłych kobiet wyniesie 26%, a wśród dorosłych mężczyzn – 30%.
Podsumowanie
Otyłość to poważny problem zdrowotny i ekonomiczny. Wymaga kompleksowego podejścia obejmującego edukację, profilaktykę, skuteczne leczenie oraz wsparcie społeczne. Tylko działania na szeroką skalę mogą zahamować epidemię otyłości i jej negatywne skutki dla zdrowia publicznego oraz gospodarki Polski.
Opracowanie: Dorota Tuńska
.
