Mutacje genetyczne ma każdy z nas, ale posiadanie ich nie oznacza, że zachorujemy na nowotwór. Czy mamy wpływ na ryzyko zachorowania na raka? Jak minimalizować to ryzyko ? O czym pamiętać, by zwiększyć szansę na wczesne wykrycie choroby, a także jakie są metody wspierające leczenie onkologiczne?
Patrząc na epidemiologię nowotworów, problemy onkologiczne są niczym olbrzymia fala tsunami, która przepływa przez Polskę. Rocznie z tego powodu umiera w naszym kraju ponad 100 000 osób, co stanowi ponad 25% zgonów. Liczba nowych zachorowań w skali roku sięga blisko 170 tys. Do najczęściej występujących nowotworów wśród mężczyzn należy rak prostaty, a wśród kobiet – rak piersi. Kolejne miejsca pod względem zachorowalności (niezależnie od płci) zajmują nowotwory płuc i jelita grubego.
Schorzenia nowotworowe rozwijają się pod wpływem uszkodzeń materiału genetycznego (DNA). Uszkodzenia powstają na skutek oddziaływania na komórkę czynników zewnętrznych np. promieniowania słonecznego czy palenia papierosów. Żeby zdrowa komórka przeobraziła się w komórkę nowotworową, potrzeba kilku mutacji genowych. Pamiętajmy, że nie każda zmiana musi oznaczać powstanie nowotworu złośliwego. Niektóre nowotwory mogą być dziedziczone poprzez przekazanie mutacji w wybranych genach, ale zdrowy tryb życia pozwala nam zmniejszyć ilość uszkodzeń w DNA, a w związku z tym również ryzyko zachorowania na raka.
W jaki sposób możemy minimalizować ryzyko zachorowania?
Na wiele aspektów naszego zdrowia możemy mieć wpływ, często wprowadzając drobne nawet zmiany w codziennych nawykach i stylu życia.
Nie pal !
Substancje, które znajdują się w tytoniu powodują nie tylko nowotwór płuca. Dym tytoniowy zwiększa ryzyko wystąpienia raka gardła, krtani, jamy ustnej, trzustki, pęcherza moczowego, wątroby, nerki, szyjki macicy oraz białaczki. Należy unikać dymu tytoniowego w postaci bezpośredniego i biernego palenia. Jeden papieros zawiera ponad 70 substancji rakotwórczych. Osoby, które zarówno palą papierosy, jak i spożywają alkohol są szczególnie narażone na nowotwory gardła i przełyku.
Nie pij alkoholu !
Spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko zachorowania na raka, bez względu na to czy pijemy wino czy piwo – alkohol w każdej postaci działa toksycznie na organizm. Wpływa negatywnie na błonę śluzową jamy ustnej oraz gardła, przez co sprzyja też pochłanianiu szkodliwych substancji dymu tytoniowego.
Uważaj na wysokie stężenie zanieczyszczenia powietrza
Długotrwałe wdychanie smogu może zwiększać ryzyko rozwoju raka, zwłaszcza płuca. Jeśli chcemy uprawiać sport w plenerze, przed wyjściem z domu należy sprawdzić informacje o jakości powietrza. Podczas wysokiego stężenia zanieczyszczeń powietrza poćwiczmy np. w domu. Jeśli chcemy zażywać aktywności fizycznej w plenerze, należy unikać miejsc o natężonym ruchu, ponieważ stężenie pyłów w takich okolicach jest największe. Wybierzmy las albo park.
Zadbaj o swój układ immunologiczny
Zadaniem układu immunologicznego jest rozpoznanie przednowotworowych komórek oraz ich usunięcie. Jeśli jednak układ odpornościowy nie funkcjonuje prawidłowo, komórki, które organizm przestał kontrolować, mogą się mnożyć i formować w postać nowotworu.
Unikaj stresu i rozwiązuj swoje konflikty emocjonalne
W sytuacjach stresowych wydzielany jest hormon stresu, kortyzol, który osłabia działanie systemu immunologicznego. Dlatego warto nauczyć się technik redukujących poziom stresu, takich jak relaks czy medytacja. Istnieje ścisły związek pomiędzy naszą psychiką a chorobą. Przyczyną większości chorób są nasze emocje, a dokładnie konflikt wewnętrzny, który nierozwiązany zamienia się w chorobę. Nie zapominajmy także o odpowiedniej ilości snu, podczas którego organizm się regeneruje.
Uzupełniaj niedobory mikropierwiastków
Na brak odporności wpływ mają niedobory selenu, magnezu, cynku, żelaza, a także witamin z grupy B, istotne są również witaminy A, E i C.
Należy również chronić znamiona na skórze – szczególnie podczas słonecznych dni powinny być zakryte. Raz w roku kontrolujmy swoje znamiona u lekarza, ponieważ czerniak jest jednym z najczęściej występujących nowotworów skóry.
Nie tyj ! Wskaźnik BMI nie powinien być wyższy niż 25
Niewłaściwa dieta w połączeniu z brakiem ruchu prowadzą do nadmiernego gromadzenia się tkanki tłuszczowej, co sprzyja stanom zapalnym w organizmie i zwiększenia ryzyka chorób nowotworowych. U osób z nadwagą wzrasta ryzyko zachorowania na raka jelita grubego, nowotworów nerki, trzustki oraz gruczolaka przełyku. W codziennej diecie powinny znajdować się warzywa i owoce, bogate w substancje przeciwutleniające, takie jak brukselka, kalafior, jarmuż, czerwona kapusta, brokuł. Także nienasycone kwasy tłuszczowe, omega 3, które działają przeciwzaplnie i antyoksydacyjnie, inne tłuszcze np. awokado, oliwki, oliwa z oliwek, orzechy, ziarna słonecznika i dyni.
Jadłospis należy uzupełniać produktami zwierzęcymi, spośród których najlepiej wybierać ryby, jaja, oraz chude mięso. Pronowotworowo działają słodycze, sól, wysoko przetworzona żywność (kiełbasy, szynki, parówki), dania z grilla. Zdrowe odżywianie, regularna aktywność fizyczna mogą chronić przed nowotworami, m.in.: raka przełyku, raka jamy ustnej, gardła i krtani, raka macicy, raka jelita grubego, raka żołądka, czy też raka piersi.
Badaj się!
Dla leczenia raka kluczowe jest jak najwcześniejsze wykrycie zmian nowotworowych. Dlatego tak ważne są badania profilaktyczne, tym bardziej, że niektóre choroby mogą się rozwijać bezobjawowo nawet przez kilka lat (jak np. rak jelita grubego).
Raz do roku powinniśmy wykonać kontrolne badania krwi i moczu, a co 5 lat – USG jamy brzusznej oraz RTG klatki piersiowej. Dla kobiet bardzo istotnym punktem są też regularne (minimum raz do roku) wizyty u ginekologa i badania cytologiczne. Po 40. roku życia do listy warto dodać EKG co trzy lata i gastroskopię raz na pięć lat. Pakiet badań dla kobiet powinien obejmować USG narządów rodnych, USG piersi i mammografię, a mężczyzn – badanie prostaty.
Spośród badań laboratoryjnych oprócz podstawowych testów m.in. morfologii krwi warto także wykonywać badanie przesiewowe na krew utajoną w kale, które pomaga wykryć zmiany nowotworowe w obrębie jelita grubego. Test ten jest również istotny dla chorób związanych z krwawieniem z całego przewodu pokarmowego. Dla mężczyzn wskazanym badaniem jest antygen PSA związany z nowotworami prostaty .
Sprawdzaj markery nowotworowe. Są to substancje wytwarzane przez specyficzny rodzaj nowotworu zwykle związany z konkretnym narządem. Ich stosowanie wynika z konkretnych wskazań.
Niezwykle istotna jest też samokontrola i obserwowanie reakcji naszego organizmu. Jeśli zauważymy objawy, które nas niepokoją, nie próbujmy ich bagatelizować czy zrzucać np. na karb zwykłego zmęczenia. Konsultujmy się z lekarzem pierwszego kontaktu, który w razie potrzeby skieruje nas do odpowiedniego specjalisty. Warto przy tym wyrobić sobie pewne zdrowe nawyki, jak np. poszerzenie wieczornej pielęgnacji o samobadanie piersi i kontrolę stanu znamion na skórze. Panowie powinni również pamiętać o samobadaniu jąder przynajmniej raz w miesiącu.
Bez wątpienia nowotwory jako choroba cywilizacyjna stanowią we współcześnie jedno z największych zagrożeń dla życia i zdrowia. Warto pamiętać, że rak to nie wyrok – rozwój współczesnej medycyny pozwala na coraz skuteczniejszą walkę z tą chorobą. Największą pracę musimy wykonać jednak my sami. Przestrzegając tych zasad zdrowego stylu życia, jesteśmy w stanie obniżyć ryzyko wystąpienia nowotworu. Pamiętajmy również okorzystaniu z programu badań przesiewowych w celu wczesnego wykrywania raka: jelita grubego, piersi oraz szyjki macicy.
