W lecie nasza skóra narażona jest na nadmierną ekspozycję na słońce. Promienie ultrafioletowe uszkadzają DNA w skórze, powodując tworzenie się nieprawidłowych komórek. Eksperci biją na alarm! Przybywa pacjentów z nowotworami skóry ! Należy regularnie kontrolować swoją skórę, stosować skuteczną i odpowiednią profilaktykę, w tym sprawdzone produkty z wysoką ochroną przed promieniowaniem słonecznym i robić to przez cały rok, zwłaszcza latem.
O profilaktyce chorób nowotworowych skóry rozmawiamy z Szymonem Bubiłkiem, Wiceprezesem Zarządu Stowarzyszenia Pomocy Chorym na Mięsaki i Czerniaki Sarcoma.
1. Jakie spotykamy typy nowotworów skóry?
Pierwotne nowotwory skóry dzielą się na barwnikowe przykładem jest czerniak oraz niebarwnikowe (rak podstawnokomórkowy, kolczystokomórkowy, rak z komórek Merkla).Określenie ,,rak skóry” zarezerwowane jest dla nowotworów złośliwych, które wywodzą się z tkanki nabłonkowej skóry. Z kolei czerniak jest nowotworem złośliwym skóry pochodzenia nienabłonkowego.
2. Jak kształtuje się zachorowalność na nowotwory skóry w Polsce?
Nowotwory złośliwe stanowią narastający problem zdrowotny, społeczny i ekonomiczny w Polsce. Skalę tego problemu określa liczba nowych zachorowań – około 170 tys. oraz liczba zgonów – ponad 100 tys. zgonów.Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów nowotwory skóry natomiast odpowiadają za ok. 10 procent wszystkich nowotworów złośliwych i – jak podkreślają eksperci – dane te wciąż są mocno niedoszacowane (według najnowszych danych z KRN na czerniaka w Polsce w 2020 r. zachorowały 3 272 osoby, a u 10 766 zdiagnozowano inne nowotwory złośliwe skóry, w tym raka podstawnokomórkowego i kolczystokomórkowego).
W przypadku czerniaka zachorowanie może rozwinąć się w każdym momencie życia. Najwięcej przypadków notuje się wśród dorosłych w wieku 35-49 lat oraz w grupie seniorów w wieku 60-74 lata.
3. Jakie możemy wymienić czynniki ryzyka zachorowań? Czy są osoby szczególnie narażone na zachorowanie?
Główną przyczyną wszystkich nowotworów złośliwych skóry jest nadmierna ekspozycja na słońce, tzw. kąpiele słoneczne, zwłaszcza gdy powodują oparzenia i powstawanie pęcherzy. Promienie ultrafioletowe (UV) ze słońca uszkadzają materiał genetyczny (DNA, kwas deoksyrybonukleinowy) w skórze, powodując tworzenie się nieprawidłowych komórek.Wszyscy jesteśmy narażeni na zachorowanie, są osoby o jasnej karnacji, niestosujące żadnej formy ochrony przed słońcem, nie stosujące profilaktyki przeciwsłonecznej.
Wśród grup wysokiego ryzyka znajdują się także osoby poddane w przeszłości leczeniu za pomocą promieniowania jonizującego, posiadające wrodzone lub nabyte upośledzenie odporności (po przeszczepieniach narządów, długotrwale leczone lekami hamującymi działanie układu odpornościowego lub glikokortykosteroidami, osoby żyjące z HIV), osoby cierpiące na infekcje HPV, uzależnione od nikotyny,cierpiące na przewlekłe choroby skóry oraz osoby z genetyczną predyspozycją do zachorowania na nowotwory skóry wywołane promieniowaniem UV w tym m.in. posiadające I fenotyp skóry, skórę pergaminową i barwnikową.
4. Czy mamy świadomość zagrożeń i konsekwencji wynikających z nadmiernej ekspozycji na słońce?
W naszej ocenie Polacy nadal bagatelizują objawy. Wielu z nich nadal uważa, że ekspozycja na słońce jest zdrowa, ponieważ zapewnia powstawanie witaminy D. Dzieje się tak pomimo wielu akcji rozpowszechniających wiedzę na ten temat. To tak jak z istniejącym od lat przekonaniem, że najlepiej guzka nie ruszać bo się zezłośliwi.
Dzięki badaniu opinii publicznej przeprowadzonej w 2020 roku „Badanie świadomości czerniaka” wiemy np. że tylko 13 proc. respondentów zasłania odkryte części ciała podczas ekspozycji na plaży. 33 proc. wskazało, że używa kremów z filtrem w trakcie przemieszczania się w drodze do pracy lub szkoły.
Z kolei z raportu, który wydaliśmy jako Stowarzyszenie pt. „Dlaczego się nie badamy? Profilaktyka Polek i Polaków” najrzadziej wymienianym badaniem wykrywającym nowotwory było badanie dermatologiczne (2 proc.). Za to przy pytaniu wielokrotnego wyboru dotyczącym najczęściej wskazywanego badania wykrywającego nowotwory, 37 proc. respondentów wskazało na dermatoskopię/badanie skóry. Badanie dermatologiczne nie jest jeszcze kojarzone z przeciwdziałaniem nowotworom skóry tak jak np. mammografia przy nowotworze piersi.
5. Czerniak to najbardziej niebezpieczny nowotwór skóry, czym się charakteryzuje?
Jest to nowotwór złośliwy wywodzący się z komórek barwnikowych skóry nazywanych melanocami – stanowi 2 proc. ogółu zachorowań na nowotwory w Polsce. Jest najbardziej złośliwym nowotworem skóry u ludzi rasy białej. Na wczesnym etapie rozpoznania jest wyleczalny. Za to potrafi być bardzo niebezpieczny gdy da przerzuty. Dlatego też niezmiernie ważne jest rozpoznanie choroby na wczesnym jej etapie, kiedy ryzyko powstania przerzutów jest małe. Im mniejszy czerniak tym mniej zaawansowany, a co za tym idzie lepsze rokowanie. Na szczęście szansą dla chorych z przerzutowym czerniakiem jest leczenie, na które chorzy mogą liczyć w ramach NFZ.
6. Czy trudno jest rozpoznać czerniaka na skórze? Co powinno nas zaniepokoić i skłonić do wizyty u lekarza?
Czerniaka można ostatecznie rozpoznać dopiero po przeprowadzeniu pełnej diagnostyki tj. pobraniu wycinka i oddaniu do badania histopatologicznego. Każdyz nas, raz w roku powinien się zbadać u lekarza dermatologa lub chirurga onkologa.
Bardzo istotna jest samokontrola, np. podczas kąpieli, ponieważ na podstawie wyglądu zmiany skórnej sami możemy ustalić, czy istnieje ryzyko, że dana zmiana skórna jest czerniakiem. Warto skorzystać z lustra aby obejrzeć fragmenty skóry trudniej widoczne, w tym na plecach, udach, łydkach.
Wczesnemu wykrywaniu nowotworów zlokalizowanych na skórze służy opracowany przez ekspertów Amerykańskiego Towarzystwa Onkologicznego tzw. algorytm ABCDE,„abecadło” czerniaka, którym warto się posłużyć przy oglądaniu skóry:
• „A” oznacza objaw czerniaka w postaci dużej asymetrii znamienia barwnikowego;
• „B” odnosi się do nieregularnych lub niewyraźnych brzegów zmiany;
• „C” dotyczy koloru, w co w przypadku nowo powstałej zmiany, którą podejrzewamy, że może być nowotworem skóry, oznacza kolor czarny, ciemnobrązowy lub niebieski;
• „D” oznacza średnicę zmiany. Podejrzenie powinny zwrócić zmiany o średnicy 6mm lub więcej, gdyż mogą one wskazywać na rozwój raka skóry;
• „E” ewolucja, powiększające się znamię.
7. Jeśli zauważymy podejrzaną zmianę to co dalej?
Jeśli cokolwiek nas zaniepokoi spieszmy do lekarza. Lekarz dermatolog lub chirurg onkolog, to rekomendowani specjaliści, którzy mogą ocenić stan naszej skóry. Ekspert wykona badanie dermoskopowe, które jest bezbolesne i trwa między 10 a 15 minut. Polega ono na oglądaniu skóry i znamion w powiększeniu.
8. Co w sytuacji gdy w badaniu histopatologicznym zostanie rozpoznany czerniak lub inny rak skóry? Jakie dodatkowe badania powinniśmy wykonać? Gdzie szukać pomocy?
Dla osób u których został stwierdzony nowotwór złośliwy, bądź rak skóry dostępne jest w Polsce leczenie na wysokim, światowym poziomie. Aktualnie mamy dostęp do niemal wszystkich znanych i stosowanych na świecie metod leczenia. Mapa ośrodków leczących czerniaki dostępna jest na stronie akademiaczerniaka.org.
9. Należy działać szybko, bo czerniak wcześnie wykryty to duża szansa na wyleczenie?
Absolutnie tak. Wcześnie wykryty czerniak to ponad 90 proc. szans na wyleczenie. Chorzy po leczeniu czerniaka wymagają regularnych kontroli, a u niektórych z nich po wycięciu bardziej zaawansowanego czerniaka stosowane jest leczenie pooperacyjne trwające do 12 miesięcy.
10. Jak zapobiegać wystąpieniu nowotworów skóry, jak zmniejszyć ryzyko rozwoju choroby?
Proste metody, które każdy z nas powinien stosować, aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na nowotwory skóry to przede wszystkim: unikanie ekspozycji na słońce w godzinach 11-16 (w Polsce), stosowanie kremów z wysokim filtrem ochronnym SPF Sun ProtectionFactor, najlepiej 50+.
Co bardzo istotne wysoki filtr powinniśmy używać przez cały rok, nie tylko latem. Kolejna istotna kwestia to nie korzystanie solariów (dzięki ustawie ochronnej zakaz korzystania z solarium mają osoby poniżej 18 roku życia), używanie okularów z filtrem UV, zakładanie ubrań osłaniających skórę przy ekspozycji na słońce, w tym podczas zabaw wodnych takich jak surfowanie czy żeglowanie (koszula z długim rękawem, spodnie z długimi nogawkami, długie spódnice), stosowanie okrycia na głowę, najlepiej kapeluszy z dość dużym rondem. A także regularna, codzienna samokontrola i oczywiście badanie raz w roku u lekarza dermatologa lub chirurga onkologa.
11. Jak możemy zwiększyć świadomość zagrożeń i potrzeby profilaktyki przeciwsłonecznej? Z badań wynika, że tylko 7 proc. Polaków bada zmiany skórne przynajmniej raz w roku. Jak możemy zmienić tę sytuację?
Najlepiej mówić o profilaktyce jak najczęściej. My robimy to zawodowo poprzez kampanię #FuraZdrowia, czyli kampanię społeczną w ramach której edukujemy na temat profilaktyki oraz prowadzimy badania przesiewowe skóry.
Materiał prasowy
