Choroby sercowo-naczyniowe pozostają główną przyczyną zgonów na świecie, mimo postępu w diagnostyce i leczeniu. Wśród licznych czynników ryzyka, obok klasycznych jak nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemia czy cukrzyca, coraz większą uwagę zwraca się na lipoproteinę (a), oznaczaną jako Lp(a). To mniej znany, ale niezwykle groźny marker ryzyka miażdżycy i jej powikłań, który często bywa określany mianem „cichego zabójcy serca”.
Czym jest lipoproteina (a)?
Lipoproteiny to cząsteczki zbudowane z białek i tłuszczów (lipidów), które odpowiadają za transport cholesterolu i innych lipidów w krwioobiegu. Jednym z ich typów jest lipoproteina(a), która przypomina cząsteczkę LDL („złego” cholesterolu), lecz dodatkowo zawiera apolipoproteinę(a) – białko nadające jej specyficzne właściwości. Ta strukturalna cecha sprawia, że Lp(a) jest szczególnie aterogenna – przyczynia się do odkładania blaszek miażdżycowych w naczyniach krwionośnych zwiększając ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.
Dlaczego Lp(a) jest tak niebezpieczna?
Jednym z kluczowych problemów związanych z Lp(a) jest jej wysoka aterogenność genetyczna oraz fakt, że jej poziom w organizmie jest w dużej mierze uwarunkowany genetycznie. Oznacza to, że dieta i styl życia mają ograniczony wpływ na jej stężenie, co utrudnia kontrolę tego parametru poprzez tradycyjne metody obniżania cholesterolu. Wysoki poziom Lp(a) w osoczu jest niezależnym czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, nawet u osób z prawidłowym poziomem LDL i innych lipidów.
Wysokie stężenie lipoproteiny(a) sprzyja:
• odkładaniu cholesterolu w ścianach naczyń krwionośnych, przyspieszając rozwój miażdżycy,
• zwiększeniu krzepliwości krwi i ryzyka zakrzepów,
• rozwojowi choroby niedokrwiennej serca, zawału oraz udaru mózgu,
Podwyższone stężenie Lp(a) zwiększa ryzyko zawału serca o 29%, stenozy aortalnej o 37%, chorób tętnic obwodowych o 31%, udaru niedokrwiennego o 13% oraz niewydolności serca o 17%.
Badania epidemiologiczne wskazują, że podwyższone stężenie Lp(a) ma ok. 20% populacji światowej. Istnieją również różnice osobnicze: u kobiet po menopauzie stężenie Lp(a) rośnie w związku ze zmianami hormonalnymi. Podwyższone poziomy Lp(a) obserwuje się także u pacjentów z chorobami nerek (zwłaszcza zespołem nerczycowym), chorobami wątroby i niedoczynnością tarczycy.
Kto powinien wykonać badanie Lp(a)?
Powszechnie wykonuje się badanie cholesterolu całkowitego i jego frakcji, takich jak trójglicerydy, LDL czy HDL. Jednak coraz częściej do oceny ryzyka sercowo-naczyniowego powinno oznaczać się Lp(a), które pozwala lepiej diagnozować pacjentów i opracowywać skuteczniejsze strategie terapeutyczne.
Istnieje grupa chorych, u których dochodzi do incydentów sercowo-naczyniowych mimo prawidłowego stężenia cholesterolu, braku nadciśnienia tętniczego i prawidłowej masy ciała. W takich przypadkach przyczyną może być właśnie podwyższony poziom lipoproteiny (a). Badanie to nie jest jeszcze standardowo zlecane, ale powinno być wykonane przynajmniej raz w życiu przez każdą osobę dorosłą.
Pomiar stężenia Lp(a) we krwi zaleca się szczególnie osobom:
-z rodzinną historią chorób serca i udaru w młodym wieku,
-u których występują nawracające incydenty sercowo-naczyniowe pomimo prawidłowego poziomu cholesterolu,
-z hipercholesterolemią rodzinną,
-z nieprawidłowym profilem lipidowym trudnym do kontroli standardowymi metodami,
–przygotowującym się do zaawansowanych procedur kardiologicznych, takich jak przezskórna interwencja wieńcowa czy operacja pomostowania aortalno-wieńcowego (bypass).
Na czym polega badanie?
Badanie Lp(a) polega na jednorazowym pobraniu krwi z żyły łokciowej. Próbkę pobiera się na czczo, po co najmniej 8 godzinach od ostatniego posiłku.
Wyniki interpretuje się następująco:
| Poziom ryzyka | Lp(a) [mg/dl] | Lp(a) [nmol/l] |
|---|---|---|
| Prawidłowy poziom | < 30 mg/dl | < 75 nmol/l |
| Umiarkowane ryzyko | 30–50 mg/dl | 75–125 nmol/l |
| Duże ryzyko | 50–180 mg/dl | 125–450 nmol/l |
| Bardzo duże ryzyko | > 180 mg/dl | > 450 nmol/l |
Jakie są możliwości leczenia?
Obecnie nie ma specyficznego leku obniżającego Lp(a), jednak trwają badania nad nowymi terapiami, takimi jak inhibitory RNA, które mogą skutecznie zmniejszać jej poziom. W praktyce klinicznej stosuje się leczenie pośrednie, np. statyny (choć ich wpływ na Lp(a) jest ograniczony) oraz lipoproteinową aferezę u pacjentów z bardzo wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym.
Z aktualnych danych wynika, że korzystne działanie na poziom Lp(a) może wykazywać niacyna. Niacyna może zmniejszać Lp(a) w sposób zależny od dawki średnio o 30%–40% i o około 20% u osób z najwyższym poziomem Lp(a) Niacynę można stosować w połączeniu z terapią statynami. Wykazano, że u osób u których poziom Lp(a) przekraczał 300 nmol/l (120 mg/dl), redukcja Lp(a) podczas leczenia niacyną wynosiła 63% w porównaniu z 3,9% redukcją w przypadku terapii statynami.
Niezwykle istotne jest ścisłe monitorowanie pozostałych czynników ryzyka i wdrażanie strategii prewencyjnych, takich jak regularne badania, zdrowa dieta, aktywność fizyczna oraz unikanie palenia tytoniu.
Podsumowanie
Lipoproteina(a) to wciąż niedoceniany, lecz istotny czynnik ryzyka chorób układu krążenia. Ponieważ jej stężenie jest w dużej mierze dziedziczne, jedynym sposobem jego oceny jest wykonanie odpowiedniego badania laboratoryjnego. Wczesne wykrycie podwyższonego poziomu Lp(a) pozwala na wdrożenie skutecznych strategii prewencyjnych i terapeutycznych, co może znacząco zmniejszyć ryzyko poważnych incydentów sercowo-naczyniowych.
Warto zatem uwzględnić to badanie w profilaktyce zdrowotnej, zwłaszcza w grupach podwyższonego ryzyka. Świadome podejście do tego czynnika może znacząco przyczynić się do ochrony serca i wydłużenia życia w dobrym zdrowiu.
Opracowanie: Dorota Tuńska
Bibliografia:
1.Słowikowska, A. (2025). Serce w dobrym stylu. Jak zatroszczyć się o swoje zdrowie. Wydawnictwo Marginesy
2.Polskie Towarzystwo Kardiologiczne & Polskie Towarzystwo Lipidologiczne. (2024, styczeń 5). Rekomendacje ekspertów Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego (PTK) oraz Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego (PTL) na temat diagnostyki i postępowania u pacjentów z podwyższonym stężeniem lipoproteiny (a). [Dokument online]. Pobrane z https://ptlipid.pl/wp-content/uploads/2024/03/00_ZE_KP_2023_5_6_Sosnowska.pdf
3.Polskie Towarzystwo Diagnostyki Laboratoryjnej & Polskie Towarzystwo Lipidologiczne. (2024). Wytyczne PTDL/PTL 2024: Diagnostyka laboratoryjna zaburzeń gospodarki lipidowej. [Dokument PDF]. Pobrane z https://ptdl.pl/ptdl/wp-content/uploads/2024/07/DL_1-2024_Wytyczne_PTDL_2024_PUBL.pdf
4.Jankowski, P., Banach, M., i współautorzy. (2025). „Lipoproteina(a) – czy czeka nas rewolucja w kardiologii?” Lekarz POZ, 4/2025. Pobrane z https://www.termedia.pl/Lipoproteina-a-czy-czeka-nas-rewolucja-w-kardiologii-%2C98%2C56977%2C1%2C0.html
