Kwasy tłuszczowe z grupy Omega- 3 są intensywnie badane od ponad trzydziestu lat. W badaniach tych dowiedziono, że spożywanie pokarmów bogatych w kwasy tłuszczowe grupy omega 3 przynosi wymierne korzyści dla naszego zdrowia. Pierwsze obserwacje i badania kliniczne nad kwasami omega- 3 dokonane zostały w latach 70, wśród Eskimosów Grenlandzkich, u których zaobserwowano nieobecność zmian miażdżycowych oraz zadziwiająco małą zapadalność na choroby serca i naczyń, cukrzycę, choroby skóry, astmę oskrzelową, a także nowotwory. Potwierdzające to dowody naukowe są tak silne, że koncerny farmaceutyczne zaczęły sprzedawać leki z oleju rybiego na receptę.
W artykule omówione zostanie, w jaki sposób kwasy tłuszczowe omega 3 odpowiadają za imponujący wachlarz korzyści zdrowotnych [1] Przedstawimy również badania, ujawniające sposób, w jaki olej rybi może pomóc uniknąć lub zmniejszyć rozmiar przewlekłych zapaleń, które są czynnikiem spustowym wszystkich chorób związanych z wiekiem. Wykażemy także jak kwasy omega 3 wpływają na spowolnienie starzenia się organizmu.
Omega 3 jest naturalnym hamulcem przeciwzapalnym
Powszechnie wiadomo, że dieta bogata w kwasy omega 3 zmniejsza ogólny rozmiar stanów zapalnych w organizmie, ponieważ odkryto istotną rolę przewlekłego zapalenia w powodowaniu chorób (lub symptomów) związanych z procesem starzenia się. [2]
Naukowcy z University of California – San Diego opublikowali przełomowe badania, ujawniające sposób, w jaki olej rybi działa wewnątrz komórek, wywołując efekty przeciwzapalne. Te odkrycia są tak obiecujące, że prawdopodobnie mogą zmienić sposób, w jaki będziemy postrzegać stany zapalne w przyszłości.
Podczas przeprowadzania badań nad ostrym zapaleniem u zwierząt, naukowcy zauważyli produkcję małych cząsteczek uwalnianych w odpowiedzi na stany zapalne, szczególnie w obecności wysokich poziomów kwasów tłuszczowych omega 3. [3] Te molekuły działały w dwóch etapach. [4] W pierwszym, zostaje wysłany „sygnał hamujący”, szybko kładąc kres niekontrolowanemu zapaleniu. [5] W następnym, zostaje wywołane aktywne zatrzymanie zapalenia. [6] Innymi słowy, wystarczające ilości kwasów omega -3 w organizmie zapewniają potrzebne narzędzia do zwalczenia i zatrzymania ostrego zapalenia. [7]
Warto podkreślić, że ostre zapalenie jest korzystne dla organizmu. Bez tego, rany i infekcje nigdy by się nie wyleczyły. Czynniki, które powodują zapalenie, atakują i niszczą np. drobnoustroje czy komórki nowotworowe. Po tym, jak zapalenie tymczasowo rozwiąże problem, organizm uwalnia zbiór cząsteczek, które „wyłączają” zapalenie zanim wymknie się spod kontroli. Jest to kolejny system kontroli i równowagi naszego ciała. Te prozapalne molekuły likwidują martwą i obumierającą tkankę, oczyszczają z produktów ubocznych nadmiernego zapalenia i wspomagają leczenie.[8] Te wyspecjalizowane cząsteczki nazywają się cząsteczkami zatrzymującymi. Pierwsze zbadane tego typu cząsteczki zwano lipoksynami. Następnie odkryto inne molekuły z tej rodziny, zwane resolwinami i protektynami.
Badania wykazały, że ludzie cierpiący na choroby, które obejmują chroniczne zapalenie, mają zmniejszone poziomy cząsteczek zatrzymujących. [9] Inne próby ujawniły, że te molekuły są gwałtownie redukowane przez proces starzenia się. Obecnie ten niedobór definiuje się jako jeden z głównych powodów chronicznych zapaleń kiedy się starzejemy.[10] Dzięki przywróceniu poziomu zatrzymujących cząsteczek do prawidłowego stanu, wiele procesów zapalnych szybko może zostać stłumione, a leczenie – rozpoczęte. Obrazowo można to porównać do ogniska które chcemy zgasić. Tylko odpowiednia ilość wody (przeciwzapalnej omega-3) jest w stanie poradzić sobie z poważnym stanem zapalnym.
Najlepszym sposobem na przywrócenie tych poziomów jest przyjmowanie oleju rybiego, zwiększającego poziom kwasów omega 3 w organizmie, ponieważ zatrzymujące cząsteczki są produkowane w odpowiedzi na ich wysoki poziom. Resolwiny i protektyny są bezpośrednio tworzone z kwasów omega 3 – eikozapentaenowego (EPA) i dokozaheksaenowgo (DHA). Co ciekawe, korzystne lipoksyny tworzą się z kwasu arachidonowego, ale do ich produkcji niezbędne są wysokie stężenia kwasów omega 3. [11]
Wiele osób zmaga się z nadciśnieniem, nadwagą i z podwyższonym poziomem cholesterolu. Osoby te wydają masę pieniędzy na niwelowanie skutków stanów zapalnych w organizmie, tymczasem powodem takiego stanu rzeczy jest brak równowagi kwasów prozapalnych omega-6 z kwasami przeciwzapalnymi omega-3. Takie są fakty.
Przeciwzapalne działanie kwasów tłuszczowych omega-3 i witaminy D wpływa na redukcję ryzyka chorób autoimmunizacyjnych.
Choroby autoimmunologiczne rozwijają się w wyniku błędnego ataku układu odporności na własne zdrowe tkanki organizmu. Zalicza się tu takie schorzenia, jak reumatoidalne zapalenie stawów, łuszczycę, nieswoiste zapalenia jelit, polimialgię reumatyczną czy autoimmunologiczne choroby tarczycy (choroba Hashimoto).
Zarówno witamina D, jak i kwasy tłuszczowe omega-3, mają korzystny wpływ na działanie układu odpornościowego i łagodzą stany zapalne, które towarzyszą chorobom autoimmunizacyjnym.
Omega- 3 a zespół metaboliczny
Epidemia otyłości jest dziś problemem światowym. Nadmierna tkanka tłuszczowa jest aktywnym magazynem, biologicznie aktywną fabryką produkującą nieprzerwany strumień czynników zapalnych. Obecnie chroniczne, niskiego stopnia stany zapalne są uznawane za jedną z niszczących konsekwencji nadmiernie zgromadzonego tłuszczu ciała. Czynniki zapalne ostatecznie odpowiadają za wiele oznak zespołu metabolicznego, wliczając w to insulinooporność, podniesiony poziom lipidów, nadciśnienie i przenikanie tłuszczu do wątroby.[12] Oprócz tego, staje się oczywiste, że wysokotłuszczowa dieta i otyłość skutkuje obniżeniem poziomu co najmniej jednej z zatrzymujących cząsteczek: protektyny.[13] Ten niedobór przyczynia się do utrzymywania się stanów zapalnych wywołanych przez tłuszcz. Suplementacja oleju rybiego bogatego w kwasy omega 3 może odwrócić te procesy, podnosząc poziom wszystkich zatrzymujących cząsteczek.[14]
Badania wykazały, że te nowe substancje są źródłem zdolności kwasów omega 3 do poprawy wrażliwości na insulinę.[15] Aktywują one geny dla komórkowych sensorów energii, cząsteczek transportujących glukozę i ochronnych cytokin adiponektyny. Wszystko to przyczynia się do zmniejszania poziomu cukru we krwi i magazynowania tłuszczu w wątrobie. [16]
Wyniki najnowszych badań przeprowadzonych na ludziach wykazały istotne korzyści oleju rybiego, zapobiegającego lub zmniejszającego efekty zespołu metabolicznego, oto one:
- Stosowanie suplementacji kwasów omega 3(1,24 gram/dzień) wraz z niskotłuszczową dietą o umiarkowanej ilości węglowodanów, która zawiera dodatkowe ilości EPA/DHA (1400 mg/dzień), może zmniejszyć zachorowalność na zespół metaboliczny o ponad 20%.[16]
- Dzienna suplementacja dostarczająca minimum 930 mg EPA i 230 mg DHA poprawia funkcje naczyń krwionośnych, przyczyniając się do zmniejszenia ciśnienia krwi u otyłych pacjentów.[18]
- Codzienna suplementacja 920 mg EPA i 760 mg DHA wpływa na zmniejszenie poposiłkowego spadku funkcji naczyniowych, powszechnie występującego w cukrzycy typu 2.[19]
- Niewielka dawka EPA (180 mg) i DHA (120 mg) zapobiega wzrostowi trójglicerydów u starszych pacjentów.[20] Po zastosowaniu większej dawki (1240 mg/dzień) EPA i DHA, efekt ten może być nawet wzmocniony, szczególnie w krytycznym okresie, zaraz po posiłku.[21]
- Spożywanie 223 mg EPA i 149 mg DHA wraz z 1,9 gramy ALA (kwasu alfa linolenowego, roślinnego) redukuje ryzyko śmiertelnej arytmii serca o 84% u diabetyków, którzy doświadczyli ataku serca.[22]
- U pacjentów będących w grupie ryzyka otyłości, stosujących zaledwie 540 mg EPA i 360 mg DHA z oleju rybiego wykazano poprawę wrażliwości na insulinę i zmniejszenie poziomu insuliny na czczo.[23
- Suplementacja kwasów omega 3 może spowolnić lub zapobiec rozwojowi bezalkoholowego stłuszczenia wątroby, choroby która często występuje przy zespole metabolicznym.[24]
Omega- 3 a choroby sercowo-naczyniowe
Nowe dowody ujawniają, że u ludzi chorujących na miażdżycę występują zmniejszone poziomy i zaburzone funkcje zatrzymujących cząsteczek, co pomaga wyjaśnić ich podatność na stany zapalne, wywołujące choroby. Zwiększanie poziomów tych molekuł jest szczególnie istotne dla osób cierpiących na choroby sercowo-naczyniowe, ponieważ odkryto, że zmniejszają one poziom cholesterolu, redukują ciśnienie krwi, hamują aktywację płytek powodujących skrzepy, zapobiegają arytmii serca i zapaleniu naczyniowemu jak i poprawiają funkcje naczyniowe oraz chronią mięsień sercowy po przebytym ataku serca.
• Badania ujawniły, że u ludzi, którzy mieli najwyższe poziomy EPA we krwi wykazano około 50% niższe ryzyko przekrwiennej wady serca. Natomiast przeżywalność pacjentów z wadą serca mających największe poziomy kwasów omega 3 było zwiększone o 35%.[25]
• Po suplementacji 300 mg EPA i 1500 mg DHA z oleju rybiego nastąpiła znaczna poprawa elektrycznych parametrów serca osób z paroksyzmowym migotaniem przedsionków, niebezpieczną arytmią serca.[26]
• Dwa gramy/dzień kwasów omega 3 dostarczających 850 do 882 mg EPA i DHA niemal podwajają prawdopodobieństwo skutecznego leczenia paroksyzmowego migotania przedsionków już rok po elektrycznym leczeniu kardiowersją.[27]
• 2000 mg/dzień kwasów omega 3 zmniejsza poziom trójglicerydów o 21% i poprawia funkcję śródbłonka w sposób podobny do efektu jaki uzyskuje się przy zastosowaniu leku fenofibratowgo, obniżającego ilość lipidów.[28]
• Suplementacja około 1860 mg EPA i 1500 mg DHA znacznie zwiększyła zdolności pompowania mięśnia sercowego oraz zapewniła większe prawdopodobieństwo przeżycia wśród osób z chroniczną wadą serca, poprawiając funkcje śródbłonka i obniżając poziom zapalnego mediatora IL-6.[29]
• Natomiast wzbogacenie terapii statyną o 1800 mg/dzień EPA zapobiegło postępowaniu tętniczej sztywności skuteczniej niż leczenie samą statyną.[30]
• Skoki ciśnienia krwi w wyniku stresu umysłowego również mogą zostać obniżone dzięki stosowaniu suplementacji 1000 mg EPA i 400 mg DHA.[31]
Omega- 3 a funkcje poznawcze
Kwas DHA wchodzi w skład błon komórkowych, ma wpływ na prawidłowe funkcjonowanie każdej komórki naszego organizmu, jest budulcem, jako część fosfolipidów, błon komórkowych. Tylko zdrowa błona komórkowa zapewnia ochronę komórce, zabezpiecza ją przed działaniem czynników fizycznych i chemicznych, zapewnia jej prawidłowe funkcjonowanie. Omega3 mają fundamentalne znaczenia dla zdrowia każdej komórki, każdego organu i części twojego ciała, w tym komórek układu nerwowego.
Z tego względu już podczas życia płodowego, w dzieciństwie oraz u ludzi dorosłych, kwas DHA należy dostarczać wraz z pożywieniem(ryby) albo w postaci suplementów diety. Powszechnie uważa się, że głównym czynnikiem przyczyniającym się do powstania przewlekłych chorób zwyrodnienia układu nerwowego, takich jak choroba Alzheimera i Parkinsona są stany zapalne. Są one aktywnym elementem uszkodzeń wynikających z udaru i innych naczyniowych chorób mózgu.[42] Obecnie badania wykazują, że zatrzymujące cząsteczki z oleju rybiego omega 3 odgrywają ogromną rolę w zatrzymywaniu neurozapalenia.[43] Daje to obiecujące wyniki w zapobieganiu i leczeniu kilku z najbardziej dotkliwych chorób związanych z procesem starzenia się.[44]
Obszerne dane potwierdzają rolę suplementacji kwasów omega- 3 (szczególnie DHA) w leczeniu spadku funkcji kognitywnych wśród osób starszych. Oto kilka z najważniejszych odkryć:
• Spożywanie niewystarczających ilości DHA powoduje szybsze tempo spadku funkcji poznawczych i gwałtowniejszy rozwój demencji. [45]
• Suplementacja DHA łagodzi mniej poważną demencję, która jest wynikiem pewnych rodzajów udarów.[46]
• Jak wykazano, codzienna suplementacja 1700 mg DHA i 600 mg EPA stosowana przez pacjentów z chorobą Alzheimera zmniejsza tempo obniżania się wyników w mini testach umysłowych, ale tylko u osób z wczesnym, łagodnym przebiegiem choroby.[46] Badania te wykazały znaczenie rutynowej suplementacji zanim rozwiną się pierwsze objawy.
• Jak wykazano, codzienna suplementacja 1700 mg DHA i 600 mg EPA wywołuje znaczny wzrost apetytu oraz wagi ciała u pacjentów cierpiących na chorobę Alzheimera.[46]
• Po stosowaniu suplementacji 900 mg DHA u pacjentów z łagodnym osłabieniem funkcji kognitywnych lub tych związanych z wiekiem, wykazano znaczną poprawę w odniesieniu do pamięci bezpośredniej, nauki oraz uwagi.[49]
• Po 12 tygodniowej suplementacji oleju rybiego Omega- 3 u pacjentów z chorobą Parkinsona i depresją zaobserwowano znaczną redukcję rozmiaru depresji.[50]
• Po 4 miesięcznej suplementacji DHA u starszych kobiet, nawet u tych z niezdiagnozowanym osłabieniem funkcji poznawczych zaobserwowano poprawę płynności mówienia, pamięci i zdolności uczenia się.[51]
Kwasy omega -3 są także badane pod kątem przydatności w potencjalnej terapii schorzeń nowotworowych.
Omega 3 posiadają działanie przeciwnowotworowe poprzez indukowanie apoptotycznej śmierci komórek nowotworowych Badania sugerują, że kwasy te mogą ingerować w struktury fosfolipidów błonowych komórek nowotworowych, wykazując wpływ na poziom cytokin, oraz hamując produkcję prozapalnego kwasu AA. Temat ten wymaga jeszcze wielu długoletnich badań.
Spożycie kwasów tłuszczowych Omega- 3 powinno mieścić się granicach 500 mg dziennie. Dawka ta jest przeznaczona dla osób zdrowych. Natomiast pacjenci z rozpoznanymi chorobami sercowo-naczyniowymi powinni zażywać je w ilości do 2000 mg dziennie. Nie należy przekraczać dawki 3g na dobę.
Należy pamiętać, że przeciętna dieta Europejczyka (może za wyjątkiem niektórych mieszkańców Basenu Morza Śródziemnego) jest uboga w kwasy Omega- 3. Aby być zdrowym należy spożywać ryby 2-3 razy w tygodniu. W Polsce spożycie ryb jest jednak około trzy razy za małe. Aby uzupełnić poziom kwasów EPA i DHA, można także stosować suplementy diety w postaci kapsułek, albo w postaci oleju butelkowanego.
Istnieją przeciwwskazania do stosowania suplementów zawierających kwasy Omega- 3. Do głównych przeciwwskazań należą: skazy krwotoczne, hemofilia, stosowanie leków przeciwzakrzepowych (nasilenie działania) oraz padaczka.
Opracowanie: Janusz Tyrała, Dorota Tuńska
Źródło:
1] Serhan CN, Chiang N, Van Dyke TE. Resolving inflammation: dual anti-inflammatory and proresolution lipid mediators. Nat Rev Immunol. 2008 May;8(5):349-61. Fredman G, Serhan CN. Specialized proresolving mediator targets for RvE1 and RvD1 in peripheral blood and mechanisms of resolution. Biochem J. 2011 Jul 15;437(2):185-97.
[2] Fredman G, Serhan CN. Specialized proresolving mediator targets for RvE1 and RvD1 in peripheral blood and mechanisms of resolution. Biochem J. 2011 Jul 15;437(2):185-97.
[3] Sperling RI. Eicosanoids in rheumatoid arthritis. Rheum Dis Clin North Am. 1995 Aug;21(3):741-58. Kwasy omega 3. Przełomowe badania ujawniają nowy mechanizm stojący za korzyściami zdrowotnymi oleju rybiego James MJ, Gibson RA, Cleland LG. Dietary polyunsaturated fatty acids and inflammatory mediator production. Am J Clin Nutr. 2000 Jan;71(1 Suppl):343S-8S.
[4] Serhan CN, Chiang N, Van Dyke TE. Resolving inflammation: dual anti-inflammatory and proresolution lipid mediators. Nat Rev Immunol. 2008 May;8(5):349-61.
[5] Serhan CN, Chiang N. Novel endogenous small molecules as the checkpoint controllers in inflammation and resolution: entree for resoleomics. Rheum Dis Clin North Am. 2004 Feb;30(1):69- 95.
[6] Serhan CN, Chiang N, Van Dyke TE. Resolving inflammation: dual anti-inflammatory and proresolution lipid mediators. Nat Rev Immunol. 2008 May;8(5):349-61.
[7] Serhan CN, Chiang N, Van Dyke TE. Resolving inflammation: dual anti-inflammatory and proresolution lipid mediators. Nat Rev Immunol. 2008 May;8(5):349-61. Schwab JM, Chiang N, Arita M, Serhan CN. Resolvin E1 and protectin D1 activate inflammationresolution programmes. Nature. 2007 Jun 14;447(7146):869-74. Bazan NG, Musto AE, Knott EJ. Endogenous signaling by omega-3 docosahexaenoic acid-derived mediators sustains homeostatic synaptic and circuitry integrity. Mol Neurobiol. 2011 Oct;44(2):216-22.
[8] Serhan CN, Chiang N. Novel endogenous small molecules as the checkpoint controllers in inflammation and resolution: entree for resoleomics. Rheum Dis Clin North Am. 2004 Feb;30(1):69- 95. Serhan CN, Chiang N, Van Dyke TE. Resolving inflammation: dual anti-inflammatory and proresolution lipid mediators. Nat Rev Immunol. 2008 May;8(5):349-61. Schwab JM, Chiang N, Arita M, Serhan CN. Resolvin E1 and protectin D1 activate inflammationresolution programmes. Nature. 2007 Jun 14;447(7146):869-74.
[9] Levy BD, Bonnans C, Silverman ES, Palmer LJ, Marigowda G, Israel E. Diminished lipoxin Kwasy omega 3. Przełomowe badania ujawniają nowy mechanizm stojący za korzyściami zdrowotnymi oleju rybiego biosynthesis in severe asthma. Am J Respir Crit Care Med. 2005 Oct 1;172(7):824-30. Lukiw WJ, Cui JG, Marcheselli VL, et al. A role for docosahexaenoic acid-derived neuroprotectin D1 in neural cell survival and Alzheimer disease. J Clin Invest. 2005 Oct;115(10):2774-83. White PJ, Arita M, Taguchi R, Kang JX, Marette A. Transgenic restoration of long-chain n-3 fatty acids in insulin target tissues improves resolution capacity and alleviates obesity-linked inflammation and insulin resistance in high-fat-fed mice. Diabetes. 2010 Dec;59(12):3066-73.
[10] Gangemi S, Pescara L, D’Urbano E, et al. Aging is characterized by a profound reduction in anti-inflammatory lipoxin A4 levels. Exp Gerontol. 2005 Jul;40(7):612-4.
[11] Serhan CN, Chiang N, Van Dyke TE. Resolving inflammation: dual anti-inflammatory and proresolution lipid mediators. Nat Rev
