16 października obchodzimy Światowy Dzień Żywności – święto ustanowione w 1979 r. przez FAO, agendę ONZ ds. Wyżywienia i Rolnictwa. Jego celem jest zwiększanie świadomości na temat globalnych problemów żywnościowych oraz budowanie solidarności w walce z głodem i niedożywieniem. To także dobry moment, by przyjrzeć się, jak nowoczesne technologie – w tym sztuczna inteligencja – mogą pomóc ograniczyć skalę marnotrawstwa żywności.
Skala problemu: 88 milionów ton wyrzucanego jedzenia rocznie
W samej Unii Europejskiej co roku marnuje się nawet 88 mln ton żywności, czyli blisko 20 proc. rocznej produkcji. Po przeliczeniu oznacza to, że każdy mieszkaniec UE wyrzuca średnio 173 kg jedzenia rocznie.
Najwięcej strat powstaje w gospodarstwach domowych – aż 53 proc. Kolejne 19 proc. przypada na przetwórstwo, a 5 proc. na handel. W Polsce sytuacja jest równie alarmująca-szacuje się, że rocznie marnuje się 4, 8mln ton żywności, z czego 60 proc. żywności pochodzi z gospodarstw domowych, 16 proc. z przetwórstwa, a 7 proc. z handlu.
Zmiana ludzkich przyzwyczajeń to proces długotrwały, ale firmy mogą działać szybciej – wykorzystując narzędzia oparte na sztucznej inteligencji.
Jak AI może zmienić rzeczywistość?
Sztuczna inteligencja oferuje szereg narzędzi, które mogą pomóc firmom w walce z marnotrawstwem żywności:
- Precyzyjne prognozowanie popytu: Algorytmy AI analizują dane historyczne, trendy rynkowe, sezony i inne czynniki, by dokładniej przewidzieć, ile produktu będzie potrzebne. Dzięki temu firmy mogą lepiej planować produkcję i zakupy, unikając nadwyżek.
- Optymalizacja zarządzania zapasami: Systemy AI monitorują stany magazynowe w czasie rzeczywistym, sugerując odpowiednie działania, np. szybszą dystrybucję produktów o krótkim terminie ważności.
- Redukcja strat w przetwórstwie: AI może analizować procesy produkcyjne, identyfikując obszary, w których dochodzi do największych strat, i proponować ich optymalizację.
- Wsparcie dla handlu detalicznego: Algorytmy pomagają dostosować wielkość zamówień do rzeczywistego zapotrzebowania, minimalizując ryzyko przeterminowania produktów na półkach.
Wykorzystanie AI pozwala zwiększyć trafność prognoz nawet o 65% w porównaniu do tradycyjnych metod opartych na wyliczeniach średnich. Lepsza jakość prognoz przekłada się na realne korzyści: mniejsze odpisy z tytułu utylizacji surowców i wyrobów gotowych, niższe koszty operacyjne oraz poprawę wyników finansowych przedsiębiorstw.
Przykłady skutecznego zastosowania AI : od Walmarta po inicjatywy branżowe
Sztuczna inteligencja już dziś pomaga ograniczać straty żywności. Walmart wdrożył system Eden, który analizuje świeżość produktów i optymalizuje ich transport, co pozwala skrócić czas dostawy i ograniczyć psucie się żywności.
Z kolei inicjatywa Pacific Coast Food Waste Commitment (PCFWC), zrzeszająca duże amerykańskie sieci handlowe, odnotowała 15-procentową redukcję strat żywności na sklep dzięki pilotażowym wdrożeniom rozwiązań AI.
Takie wyniki pokazują, że technologie AI mają ogromny potencjał w optymalizacji procesów, szczególnie na etapach przetwórstwa i handlu, gdzie straty są znaczne.
Europa też stawia na technologie
W strategii „Od pola do stołu” Unia Europejska zapowiedziała zmniejszenie marnotrawstwa żywności o połowę do 2030 r. To nie tylko kwestia etyki, ale również ekonomii – każde euro zainwestowane w ograniczenie strat żywności przynosi średnio 14 euro zysku.
Do tego dochodzi aspekt ekologiczny: według FAO produkcja żywności, która ostatecznie trafia do kosza, odpowiada nawet za 8 proc. globalnej emisji CO₂.
AI – nie cud, lecz narzędzie
Raport MIT z 2025 r. zwrócił uwagę, że większość firm wdrażających generatywną AI nie osiąga jeszcze spodziewanych zysków. Jednak około 5 proc. przedsiębiorstw, które skupiają się na rozwiązywaniu konkretnych problemów – np. w branży spożywczej – już dziś notuje znaczące efekty.
– Technologia to tylko połowa sukcesu – druga to człowiek, który potrafi ją właściwie wykorzystać – mówi Kowalik. – Modele AI mogą analizować dane wewnętrzne i zewnętrzne firmy, przewidywać zmiany popytu, a tym samym minimalizować sytuacje, w których produkty zbyt długo zalegają w magazynach lub na półkach. To realne ograniczenie marnotrawstwa.
Mimo ogromnego potencjału AI, zmiana nawyków konsumenckich pozostaje wyzwaniem. Gospodarstwa domowe, odpowiadające za największy odsetek marnotrawstwa, wymagają edukacji i nowych przyzwyczajeń, co jest procesem długotrwałym. Jednak biznes może działać już teraz, wprowadzając innowacje i technologie, które przynoszą szybkie efekty. Kluczem do sukcesu jest nie tylko wdrożenie AI, ale także integracja tych narzędzi z istniejącymi procesami oraz szkolenie pracowników w ich efektywnym wykorzystaniu.
Ku bardziej odpowiedzialnej przyszłości
Światowy Dzień Żywności przypomina nam, że marnotrawstwo żywności wymaga pilnych działań. Jednak sztuczna inteligencja nie rozwiąże problemu głodu na świecie, ale może znacząco pomóc w ograniczeniu strat żywności – zarówno w przemyśle, jak i w handlu.
W połączeniu z odpowiedzialnym zarządzaniem, edukacją konsumentów i współpracą międzysektorową, technologie oparte na AI mogą stać się jednym z filarów zrównoważonej gospodarki żywnościowej. Wiele zależy od tego, jak szybko i skutecznie biznes wykorzysta dostępne technologie. Jedno jest pewne – potencjał AI w walce z marnotrawstwem żywności jest ogromny i warto go wykorzystać już dziś.
Opracowanie na podstawie materiału źródłowego- Dorota Tuńska
