Odżywianie przyszłej mamy ma ogromne znaczenie w rozwoju dziecka na wszystkich etapach jego rozwoju – począwszy od poczęcia aż do końca ciąży. Konsekwencje niedożywienia lub przekarmienia w czasie rozwoju zarodka i płodu mogą mieć wpływ na wystąpienie chorób w późniejszym okresie życia, zwłaszcza gdy dorosły już człowiek będzie się źle odżywiał lub żył w ciągłym stresie. Niedożywienie w czasie życia płodowego może m.in. „zaprogramować” oporność na insulinę w późniejszym życiu. Dlatego tak ważna jest dieta przyszłej mamy i jej świadome decyzje odnośnie wyboru odpowiedniej żywności na co dzień.
Z badań przeprowadzonych w Anglii i Walii w latach 80. XX wieku wynika, że choroby sercowo-naczyniowe są programowane w życiu płodowym i we wczesnym okresie po urodzeniu. Zauważono zależność między zwiększoną śmiertelnością okołoporodową w tym rejonie na początku XX wieku, a epidemią chorób sercowo-naczyniowych, która wystąpiła tam 70 lat później. Ponieważ większość zgonów noworodków była powiązana z małą urodzeniową masą ciała, badacze wysunęli hipotezę, że czynniki środowiskowe (m.in. zaburzenia odżywiania płodu) prowadzą do stresu płodowego, czego konsekwencją jest wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu. Może to skutkować w dalszym okresie życia rozwojem chorób układu sercowo-naczyniowego.
W innym badaniu, Ci sami badacze, analizowali wpływ innych czynników ryzyka – takich jak wcześniactwo i nadmierne tempo przyrostu masy ciała dziecka po urodzeniu, które zwiększają występowanie chorób w przyszłości. Zdaniem naukowców, u tych osób tkanka tłuszczowa częściej odkłada się wewnątrz jamy brzusznej, szczególnie w momencie nadmiaru energii w diecie – co prowadzi do otyłości i chorób z nią związanych. Osoby te mają częściej mniejszą masę mięśniową, mniejszą masę nefronów, hepatocytów i komórek wysp trzustkowych. Udowodniono również, że istnieje zależność między małą urodzeniową masą ciała, a występowaniem nadciśnienia w wieku dojrzałym. Masa ciała matki i jej wzrost decydują o wzrastaniu płodu. Niska masa ciała i wzrost matki, niewystarczające spożycie przez nią składników pokarmowych i energii z dietą oraz niska masa urodzeniowa matki wpływają na zaburzenia wzrostu u płodu. Dlatego, w okresie poprzedzającym ciążę podstawowe znaczenie ma prawidłowa masa ciała kobiety. Zgodnie z zasadami prawidłowego żywienia kobiet w ciąży należy dążyć do pokrycia zapotrzebowania na energię, białko, witaminy, składniki mineralne i niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, a z drugiej strony unikać nadmiernego spożywania pokarmów. Zarówno niedobory pokarmowe, jak i nadmierne żywienie mogą mieć negatywny wpływ na płód i przebieg ciąży.
Kobiety mające przed ciążą niedowagę częściej rodzą dzieci z małą masą urodzeniową (poniżej 2500g). Dzieci matek z niedowagą przed ciążą i ze zbyt niskim przyrostem masy ciała w czasie ciąży są zagrożone opóźnionym rozwojem wewnątrzmacicznym i przedwczesnym porodem. Wiele badań wskazuje, że osoby urodzone z małą masą urodzeniową są w wieku starszym bardziej podatne na zachorowanie na cukrzycę typu II, nadciśnienie tętnicze, hiperlipidemię, udar mózgu, chorobę niedokrwienną serca, a także zawał serca – w porównaniu z osobami urodzonymi z prawidłową masą ciała.
Nie możemy zapominać, że niebezpieczna w czasie ciąży jest też nadmierna masa ciała u matki i zbyt szybki przyrost jej masy ciała. Wiąże się to m.in. ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia cukrzycy ciężarnych, stanu przedrzucawkowego, przedwczesnego porodu oraz urodzenia zbyt dużego dziecka, a nawet wewnątrzmacicznego zgonu płodu. Ponad trzykrotnie wzrasta ryzyko obumarcia płodu u kobiet otyłych, w porównaniu do kobiet, które mają właściwy wskaźnik masy ciała – BMI. Dzieci matek otyłych mają większą skłonność do otyłości i chorób z nią związanych. Oczywiście, zagadnienie programowania żywieniowego w wieku płodowym jest znacznie szersze i zostało tu zaledwie zarysowane. Istnieje literatura naukowa dotycząca tego tematu, ale z punktu widzenia matki, szczególnie istotna jest konsultacja z wykwalifikowanym dietetykiem, który na podstawie pomiarów antropometrycznych matki i wywiadu żywieniowego oraz zaleceń właściwych organizacji, będzie w stanie przygotować odpowiedni program dietetyczny.
Mgr inż. Alicja Kulińska
Specjalista ds. żywienia człowieka, dietetyk. Absolwentka Wydziału Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW w Warszawie oraz studiów podyplomowych na kierunku „Poradnictwo Żywieniowe i Dietetyczne” na tym samym wydziale. Członek Polskiego Towarzystwa Dietetyki.
